Problem odleżyn dotyczy zazwyczaj osób długotrwale unieruchomionych. Najczęściej występuje u pacjentów przewlekle chorych, poruszających się na wózku inwalidzkim, leżących przez dłuższy czas w domu lub zakładach opiekuńczo-leczniczych. Jak powstaje odleżyna? Co to jest? Jak wygląda klasyfikacja wg Torrance’a? Zapraszamy do zapoznania się z najważniejszymi informacjami.

Odleżyna – co to?

Odleżyna jest powszechnie występującym problemem medycznym. To nic innego jak ograniczona martwica tkanek, która przechodzi po pewnym czasie w owrzodzenie. Odleżyna jest rezultatem miejscowego niedokrwienia powodującego tworzenie się otwartych ran. Zazwyczaj występuje w okolicach kości krzyżowej, guzów kulszowych, większych kości udowych, potylicy oraz na pośladkach, plecach, biodrach, łokciach i piętach. Odleżyny pojawiają się najczęściej wokół wyniosłości kostnych, które są niedostatecznie osłonięte przez mięśnie oraz tkankę tłuszczową. Mogą się też wytworzyć w obrębie błony śluzowej wskutek mechanicznego podrażnienia.

Jak powstaje odleżyna?

Miejscowe niedokrwienie wywołane jest długotrwałym uciskiem na ciało chorego. Jak powstają odleżyny? Tego typu uszkodzenia skóry pojawiają się najczęściej w wyniku zaburzeń ukrwienia, stopniowo odsłaniając tkanki położone głębiej. Za powstawanie odleżyn odpowiadają czynniki, takie jak: miejscowy ucisk, tarcie oraz boczne siły ścinające. Do obumarcia tkanek dochodzi wskutek przebywania przez dłuższy czas w jednej pozycji. Odleżyna jest skutkiem powtarzającego się nacisku na komórki skóry oraz tkanki podskórnej. Z czasem stają się one niedotlenione i niedożywione, co sprzyja powstawaniu ognisk martwicy.

Najprościej rzecz ujmując, odleżyna powstaje, gdy chory pozostaje w bezruchu przez dłuższy okres czasu. Bywa skutkiem stykania się ciała z podłożem, w wyniku którego dochodzi do ograniczeń w przepływie krwi. Wówczas wywierany jest ucisk na naczynia żylne oraz tętnicze. Najczęściej pojawia się po kilku dniach spędzonych w pozycji siedzącej lub leżącej. W przypadku osób bardzo osłabionych może wystąpić nawet po 2-3 godzinach bez ruchu. Na prawdopodobieństwo pojawienia się tej dolegliwości mają wpływ czynniki tj. unieruchomienie na wózku lub łóżku, podeszły wiek pacjenta (powyżej 75. roku życia), niedożywienie bądź nadwaga, upośledzone odczuwanie bodźców zewnętrznych czy choroby typu cukrzyca, miażdżyca.

Objawy i stopnie odleżyn

Sygnałem alarmującym jest niewielki obrzęk w miejscu ucisku. Z czasem ulega on powiększeniu oraz zasinieniu. Po otarciu ciała tworzy się pęcherz i zalążek otwartej rany, z której zaczyna wydobywać się płyn surowiczy. Czy odleżyna boli? Pacjentowi towarzyszy duża wrażliwość na dotyk. Może też odczuwać mrowienie. Dolegliwości bólowe zależą od stopnia zaawansowania klinicznego odleżyny. Niekiedy miejscowe uszkodzenia skóry sięgają aż do mięśni i kości. Najbardziej bolesne są owrzodzenia i rany, które łatwo ulegają zakażeniu.

Jakie wyróżniamy odleżyny? Stopnie zaawansowania zmian według skali Torrance’a przedstawiają się w następujący sposób.

  • (I) – w pierwszej fazie powstania odleżyn charakterystyczne jest zaczerwienienie, które blednie po lekkim uciśnięciu skóry palcem. Oznacza to, że mikrokrążenie nie zostało uszkodzone i prawidłowo działa w tkankach. Ciągłość naskórka jest zachowana, dochodzi jedynie do reaktywnego przekrwienia. Na tym etapie należy dołożyć wszelkich starań, by zapobiec powiększaniu się zmian na skórze. Warto stosować specjalne preparaty nawilżające i przeciwzapalne.
  • (II) – zauważalne jest nieblednące zaczerwienienie. Zazwyczaj występuje obrzęk, przebarwienie i ucieplenie skóry. Mogą pojawić się również drobne pęcherze oraz nadżerki. Ze względu na powierzchowne uszkodzenie naskórka, pacjent zaczyna odczuwać dolegliwości bólowe. Powstałe zmiany skórne warto przemywać, np. roztworem soli fizjologicznej. Dodatkowo można stosować maści z antybiotykami. Z pewnością przydadzą się również opatrunki okluzyjne.
  • (III) – następuje uszkodzenie pełnej grubości skóry właściwej i naskórka. Charakterystyczne jest owrzodzenie, którego brzegi otacza obrzęk oraz rumień. Dno rany wypełnia czerwona ziarnina. Mogą też gromadzić się żółte masy rozpadających się tkanek, które należy oczyszczać przy pomocy jałowego gazika. Warto również zainwestować w opatrunki absorpcyjne i folię ochronną.
  • (IV) – uszkodzenia obejmują tkankę podskórną aż do granicy z powięzią. Są bardzo rozległe i widoczne. Dno rany wypełniają masy rozpadających się tkanek, zwykle pokrywa je brunatnoczarna martwica. Owrzodzenia powiększają się i rozprzestrzeniają w stronę tłuszczowej tkanki podskórnej.
  • (V) – głębokie uszkodzenia przekraczają powięź i sięgają aż do mięśni, kości, ścięgien i stawów. Rany wypełnione są czarno-brązowymi masami. Może dochodzić do powstawania widocznych jam i kieszeni.

Leczenie i profilaktyka odleżyn

Przede wszystkim należy dołożyć wszelkich starań, by nie dopuścić do powstania martwicy tkanek. Wskazane jest podjęcie szeregu działań profilaktycznych. Pomocna bywa ocena ryzyka wystąpienia odleżyn, zmiana nawyków żywieniowych, dbanie o właściwą higienę chorego i zmniejszenie ucisku w najbardziej newralgicznych miejscach. Warto pamiętać o odpowiedniej pielęgnacji, jak najczęstszej zmianie pozycji ciała oraz zastosowaniu sprzętu i urządzeń pomocniczych. Niezwykle istotne jest utrzymanie prawidłowej struktury oraz ciągłości naskórka. W szczególny sposób należy zadbać o osuszenie, natłuszczenie czy zabezpieczenie skóry przed kontaktem z moczem czy kałem.

Leczenie odleżyn polega na zastosowaniu odpowiednio dobranych preparatów oraz środków higienicznych. Do tego celu mogą posłużyć produkty zawierające składniki, takie jak: witamina E, panthenol i alantoina. W przypadku martwicy tkanek zastosowanie znajdują hydrożele, opatrunki alginianowe lub z jonami srebra. Na rozlegle odleżyny sprawdzą się zwłaszcza plastry hydrokoloidowe. Leczenie odleżyn powinno odbywać się zgodnie z zaleceniami lekarza i pod nadzorem personelu pielęgniarskiego.