Odleżyna to trudno gojąca się rana martwicza. Powstaje w wyniku długotrwałego nacisku na elementy kostne podczas unieruchomienia. Nacisk ten powoduje miejscowe niedokrwienie i co za tym idzie niedotlenienie tkanek. Niedokrwienie spowodowane jest brakiem zmiany pozycji, stanem pacjenta, nieodpowiednią opieką, brakiem pielęgnacji, słabą wiedzą na temat leczenia ran.  Na powstanie odleżyn narażeni są pacjenci przewlekle chorzy, niepełnosprawni, długotrwale lub unieruchomieni na stałe. Rany odleżynowe mogą powstać na każdej części ciała, która narażona jest na ucisk. Powstają bardzo szybko – nawet w ciągu dwóch godzin.

Należy pamiętać, iż skóra chorego jest cienka i delikatna, nierzadko również odwodniona i źle odżywiona. Powoduje to, że jest znacznie bardziej narażona na otarcia oraz zaczerwienienia. Wystarczy źle ułożone, zwinięte prześcieradło, aby mogła powstać niewielka rana, wynikająca z pęknięcia drobnych naczyń krwionośnych.

Czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn:

  • Przede wszystkim brak zmiany pozycji, nacisk na dany obszar ciała. U zdrowego człowieka, utrzymywanie przez dłuży czas jednej pozycji powoduje dyskomfort, mrowienie czy drętwienie i co za tym idzie wymusza zmianę położenia. Chorzy bardzo często nie odczuwają tego dyskomfortu albo nie są w stanie samodzielnie zmienić pozycji, dlatego powstają u nich zmiany martwicze, owrzodzenia,
  • Na odleżyny bardziej narażeni są pacjenci z zaburzeniami krążenia np. cukrzycą, miażdżycą oraz osoby z zaburzeniami odżywiania, czyli osoby zbyt szczupłe lub otyłe,
  • W grupie zwiększonego ryzyka są pacjenci z nietrzymaniem moczu lub kału. Skóra przewlekle narażona na wilgoć i substancje drażniące zawarte w moczu, szybciej ulega maceracji i jest bardziej wrażliwa. Aby temu zapobiegać warto używać odpowiednio dobranych wyrobów chłonnych np. pieluchomajtek, wkładek urologicznych. Ważne jest, aby produkty miały wystarczającą chłonność oraz dopasowany rozmiar. 
  • Warto również zadbać o prawidłową higienę pacjenta, kosmetykami przeznaczonymi dla przewlekle chorych. Do pielęgnacji skóry chorego nie zaleca się stosowania wody z mydłem, kosmetyków zawierających alkohol, ponieważ nadmiernie przesusza skórę. Ciekawą propozycją są kosmetyki np. Pianka myjąco-pielęgnująca Seni Care 500 ml oraz Karnosil – naprawczo–kojący emolient z jonami srebra i karnozyną.
  • U chorych w podeszłym wieku częściej dochodzi do powstania odleżyn, ponieważ organizm osób po 70 r.ż. jest bardziej odwodniony, często też nieprawidłowo odżywiony z niedoborami elektrolitów i witamin.

Stopnie rany odleżynowej:

  1. Stopień – powierzchowny: zaczerwieniona skóra, rumień nie znika nawet podczas naciskania na skórę. Zmianom może towarzyszyć ból, swędzenie lub pieczenie,
  2. Stopień – skóra jest uszkodzona, cieńsza. Dochodzi do zaburzenia mikrokrążenia, przez co powstają pęcherze, nadżerki. Miejsca zmienione chorobowo stają się bolesne,
  3. Stopień – głęboka rana o wyraźnym brzegu, utrata głębszych warstw skóry. Choremu towarzyszy ból i pieczenie,
  4. Stopień - głębokie uszkodzenie skóry, wraz z martwicą leżących poniżej tkanek mięśni, kości. Rana przyjmuje kolor czarny. Zmiana taka przypomina oparzenia trzeciego stopnia i jest bardzo wrażliwa na zakażenia.

Miejsca najbardziej narażone na powstanie odleżyn w wyniku przedłużającego się nacisku to przede wszystkim wszystkie wystające elementy ciała, tam gdzie jest mało tkanki tłuszczowej i mięśniowej. Zaliczamy do nich:

  • okolica krzyżowo-lędźwiowa,
  • pośladki,
  • pięty i kostki,
  • łokcie,
  • okolice potylicy.

Zmiany na skórze mogą powstać już po kilku godzinach, natomiast leczenie odleżyn jest procesem trudnym i czasochłonnym. Dlatego pacjenci unieruchomieni w łóżku, muszą mieć od razu wprowadzoną profilaktykę przeciwodleżynową.

Profilaktyka przeciwodleżynowa, czyli jak zapobiegać odleżynom

Na rynku dostępne są różnego rodzaju kształtki, wałki czy krążki, które umożliwiają odciążenie narażonych części ciała. Powszechnie stosowane są krążki przeciwodleżynowe, które podkładamy pod pięty, łokcie lub kość krzyżową. W takim ułożeniu miejsca najbardziej narażone na ucisk są uniesione i nie dotykają powierzchni łóżka.

Jeśli chodzi o codzienną pielęgnację, warto stosować kosmetyki z mocznikiem, które intensywnie nawilżają skórę np. Emulsja nawilżająca do skóry suchej Seni Care 4% mocznik 500 ml, Odżywczy kremowy żel do mycia Seni Care z mocznikiem 3% 500 ml lub produkty Hyperoil do leczenia ran.

Kiedy pomimo profilaktyki, zmiany jednak powstają na skórze warto wdrożyć leczenie, które można przeprowadzić w domu przy użyciu specjalistycznych produktów. Do tej kategorii zaliczyć możemy Diabetegen maść regenerująca 40g, Argotiab spray 125 ml, które przyśpieszają gojenie ran. W aptekach oraz sklepach medycznych dostępne są również preparaty z jonami srebra, które powszechnie stosowane są w leczeniu odleżyn. Srebro ma działanie odkażające, przeciwbakteryjne, brzeciwgrzybiczne. Zastosowanie preparatu z jonami srebra na zmienioną chorobowo skórę, powoduje:

  • szybsze gojenie rany,
  • szybszą regenerację tkanek,
  • zmniejszenie wysięku z rany,
  • przeciwdziałanie rozwojowi bakterii, wirusów i grzybów.

Najczęściej wybierane medykamenty ze srebrem to np.: Atrauman AG ze srebrem, Suprasorb A+AG, Karnosil – hydro-żel naprawczy z jonami srebra i karnozyną 100ml.

Materac przeciwodleżynowy - rodzaje

Należy pamiętać, iż zarówno w profilaktyce jak i w procesie leczenia odleżyn, najważniejsza jest regularna zmiana pozycji pacjenta. Często opiekunowie osób chorych nie mają czasu i możliwości zmieniać ich pozycji tak często jak jest to potrzebne, czyli co 2-3 godziny, dlatego z pomocą przychodzą urządzenia takie jak zmiennociśnieniowe materace przeciwodleżynowe. Dzięki swojej budowie opartej na komorach, które napełniane są naprzemiennie, zapewniają osobie leżącej stałą zmianę punktów podparcia, co pomaga utrzymać prawidłowe mikrokrążeniem krwi oraz odpowiednią cyrkulację powietrza.

Na rynku dostępne są 2 rodzaje pneumatycznych materacy przeciwodleżynowych: rurowe i bąbelkowe.

Materac przeciwodleżynowy bąbelkowy zbudowany jest z wielu komór, przypominających kształtem bąbelki powietrzne, stąd ich nazwa. Są one zalecane jako urządzenie profilaktyczne oraz do leczenia niewielkich zmian odleżynowych (I stopnia). 


Rurowy materac przeciwodleżynowy jest bardziej zaawansowany technicznie. Zbudowany on jest z poprzecznie ułożonych rur i zalecany jest do profilaktyki ale również leczenia odleżyn nawet II stopnia. 


Jak wybrać materac przeciwodleżynowy?

Materac przeciwodleżynowy dobieramy do potrzeb konkretnego pacjenta. Jeśli pacjent nie jest przewlekle chory i wiemy, że jego unieruchomienie potrwa tylko jakiś czas, możemy wybrać materac przeciwodleżynowy statyczny jak na przykład materac gofrowy. Jest to materac wykonany z gąbki, której powierzchnia poprzecinana jest w kwadraty (wyglądem przypomina gofr, stąd nazwa). Struktura wycięć w kształcie gofra umożliwia swobodną cyrkulację - powietrza między materacem a powierzchnią ciała pacjenta zapewnia równomierny rozkład sił nacisku na miejsca szczególnie narażone na odleżyny.

Natomiast dla pacjentów np.. po udarze, z niedowładem lub porażeniem kończyn lepiej wybrać bardziej zaawansowany materac przeciwodleżynowy-pneumatyczny, zmiennociśnieniowy. Tutaj też mamy wybór: materac bąbelkowy i rurowy.

Materac przeciw odleżynom o budowie bąbelkowej będzie wystarczająco skuteczny w działaniu profilaktycznym oraz przy leczeniu niewielkich zmian. Materac bąbelkowy Protector I podzielony jest 2 sfery, które naprzemiennie napełniają się powietrzem. Posiada pompę, która umożliwia ręczną regulację ciśnienia, w zależności od zapotrzebowania. Należy pamiętać, iż materace przeciwodleżynowe bąbelkowe można stosować u osób o maksymalnej wadze 130 kg. 

Drugi rodzaj materaca przeciwodleżynowego, materac rurowy jest bardziej zaawansowanym rozwiązaniem, przeznaczonym dla pacjentów leżących w stanie średnim i ciężkim. Materac rurowy, np. Protector II zbudowany jest z 17 komór, o zmiennym stopniu napełnienia powietrzem. Jest on wyższy od modelu bąbelkowego, dzięki czemu skuteczniej izoluje ciało pacjenta od podłoża. Materac przeciwodleżynowy o konstrukcji rurowej jest stosowany nie tylko  w profilaktyce, ale również w sytuacji, kiedy odleżyny już się pojawiły. Dlatego jest częstym wyborem przez prywatnych opiekunów ale również przez placówki lecznicze i opiekuńcze.

Materace przeciwodleżynowe, zmiennociśnieniowe można kłaść na zwykłej wersalce lub łóżku ale również na łóżkach ortopedycznych. Należy jednak pamiętać, iż na tych ostatnich lepiej sprawdzi się model rurowy, zwłaszcza jeśli będziemy chcieli regulować wysokość zagłówka łóżka. Warto również zwrócić uwagę, aby podłoże nie było zbyt miękkie.

Materac przeciwodleżynowy – cena

Cena materacy przeciwodleżynowych jest zróżnicowana, w zależności od modelu, marki i parametrów technicznych. Tani materac przeciwodleżynowy to na pewno statyczny o budowie gofrowej. Jego cena waha się od 300 – 600 zł.

Materace pneumatyczne są znacznie droższe. Kosztują od 400 zł wzwyż w zależności od stopnia zaawansowania, konstrukcji czy marki. Można jednak znacznie zmniejszyć koszt materaca przeciwodleżynowego, jeżeli pacjent kwalifikuje się do refundacji.

Refundacja NFZ materaca przeciwodleżynowego

Zlecenie na zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne oraz środki pomocnicze, w tym materac przeciwodleżynowy posiada kod P.117. Może je wystawić lekarz rodzinny ale też specjalista neurolog, ortopeda, chirurg, reumatolog, lekarz rehabilitacji medycznej. Osoby, którym przysługuje refundacja z Narodowego Funduszu Zdrowia to:

  • osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego (paraplegia, tetraplegia),
  • osoby, które ze względu na schorzenie zmuszone są do ciągłego przebywania w łóżku.
Refundacja materaca przeciwodleżynowego należy się pacjentom raz na 3 lata. Limit finansowania NFZ na materac przeciwodleżynowy pneumatyczny to 70% do limitu, czyli nie więcej niż 400 zł.

Jeżeli wybrany materac mieści się w kwocie 400 zł tak jak Ptotector I, wówczas pacjent dopłaca tylko 30% czyli 120 zł. Jeżeli natomiast materac jest droższy, wówczas cenę powyżej limitu będziemy musieli pokryć z własnych środków.

Narodowy Fundusz Zdrowia to nie jedyne możliwe źródło finasowania materaca przeciwodleżynowego. Po zakupie sprzętu w sklepie medycznym pacjenci mogą ubiegać się o zwrot poniesionych kosztów w Powiatowych Centrach Pomocy Rodzinie, Miejskich (Gminnych) Ośrodkach Pomocy Społecznej a także przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.  Refundacja kosztu zakupu materaca przeciwodleżynowego z PCPR, MOPS lub PFRON udzielona zostanie jedynie pod pewnymi warunkami, z których najistotniejsze jest kryterium dochodowe, a także orzeczona niepełnosprawność.

Dokumenty, które należy złożyć aby ubiegać się o dofinansowanie:

  • kopia zlecenia (wniosku) wydanego przez NFZ,
  • faktura opiewająca na zakupiony sprzęt medyczny lub rehabilitacyjny. Co ważne, w treści faktury muszą być zawarte informacje o wysokości Państwa udziału własnego oraz kwocie przyznanej refundacji z NFZ,
  • oświadczenie o miesięcznych dochodach uzyskiwanych przez osobę niepełnosprawną bądź jej opiekuna, w przeliczeniu na jednego członka rodziny, pozostającego we wspólnym gospodarstwie w osoba wnioskującą,
  • orzeczenie o niepełnosprawności i jej stopniu,
  • prawidłowo wypełniony wniosek o dofinansowanie (jego wzór jest dostępny w każdej instytucji udzielającej dofinansowania).