Jak sprawdzić czy to menopauza? Jakie badania wykonać?

Menopauza (klimakterium lub przekwitanie) to naturalny proces fizjologiczny, który wiąże się ze zmianami w gospodarce hormonalnej. Określa moment, w jakim organizm kobiety przechodzi stopniowo ze stanu płodnego w bezpłodny, co nieuchronnie wiąże się z brakiem zdolności rozrodczych. Jakie zmiany hormonalne zachodzą w okresie przekwitania? Jak sprawdzić czy to menopauza? Jakie objawy menopauzalne występują najczęściej? Odpowiedzi na nurtujące pytania znajdują się w poniższym artykule. 

Kiedy pojawia się menopauza? 

Przekwitanie jest powolnym i naturalnym procesem fizjologicznym, którego nie można powstrzymać. Odnosi się do stopniowego wygasania czynności jajników, spowodowanego starzeniem się organizmu kobiety. Początkowo miesiączki są nieregularne i/ lub pojawiają się rzadziej. Znacznie spada poziom progesteronu oraz estrogenów, co skutkuje występowaniem wydłużonych bądź skróconych cykli menstruacyjnych. W okresie okołomenopauzalnym wiele kobiet skarży się na szereg uciążliwych dolegliwości, znacząco obniżających jakość życia. 

Menopauza (klimakterium czy przekwitanie) to czas, w którym dochodzi do wielu zmian hormonalnych. Pod tym pojęciem kryje się zatrzymanie cyklu miesiączkowego, stopniowe przejście w stan bezpłodności oraz brak możliwości reprodukcyjnych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) za menopauzę uznaje się moment pojawienia się ostatniej miesiączki, po którym nie występuje krwawienie przez kolejnych 12 miesięcy. Można tak zdefiniować brak plamienia miesiączkowego przez pełen rok, nie będącego następstwem zabiegów chirurgicznych, leczenia farmakologicznego czy stanów chorobowych. 

U większości kobiet menopauza występuje pomiędzy 45. a 55. rokiem życia. Pierwsze symptomy mogą pojawić się nawet kilka lat wcześniej. Wczesna menopauza występuje między 40. a 45 rokiem życia, a przedwczesna przed 40 r. ż. Może mieć to związek z pierwotną niewydolnością, uszkodzeniem lub wycięciem jajników. Do najczęstszych przyczyn przedwczesnego wchodzenia w wiek menopauzalny można też zaliczyć: predyspozycje genetyczne, nieregularny tryb życia, brak aktywności fizycznej, przewlekły stres, schorzenia autoimmunologiczne, spożywanie alkoholu, palenie papierosów. 

Objawy menopauzy 

Przykre dolegliwości menopauzalne mają zazwyczaj charakter tymczasowy i występują u większości kobiet. Objawy związane z przekwitaniem wynikają głównie ze spadku stężenia estrogenów oraz zatrzymania cyklu owulacyjnego. Mogą mieć różne nasilenie i czas trwania. Głównym objawem menopauzy jest naturalne i trwałe ustanie cykli menstruacyjnych. W okresie okołomenopauzalnym u przedstawicielek płci pięknej często pojawia się tzw. zespół klimakteryczny. 

Do najczęstszych symptomów występujących w okresie przed i po ostatniej miesiączce można zaliczyć: 

• uderzenia gorąca – spowodowane są obniżonym poziomem estrogenu w organizmie, 
• zazwyczaj trwają od 30 sekund do nawet kilku minut;
• nadmierne nocne poty – wynikające z zaburzeń równowagi hormonalnej;
• bóle i zawroty głowy, dysfunkcje mięśni czy stawów;
• bezsenność, problemy z pamięcią oraz zaburzenia koncentracji;
• zwiększone ryzyko pojawienia się zaburzeń depresyjnych, nerwowość i nadmierna drażliwość; 
• ogólne pogorszenie samopoczucia, kondycji skóry, włosów czy paznokci;
• nietrzymanie moczu – na skutek infekcji dróg moczowych lub osłabienia mięśni dna miednicy;
• odczuwanie silnego lęku i niepokoju;
• suchość pochwy (atrofia) oraz spadek libido. 

O zbliżającej się menopauzie świadczy utrata regularności cykli menstruacyjnych. W okresie przekwitania mogą też występować bardziej lub mniej obfite niż dotychczas krwawienia. Po przejściu menopauzy pojawia się również wiele zmian fizycznych. Istnieje podwyższone ryzyko rozwoju osteoporozy, deformacji kręgosłupa oraz przyrostu masy ciała. Obserwowana jest też skłonność do występowania wysokiego ciśnienia krwi i cukrzycy. Co może wywoływać menopauza? Objawy sercowo-naczyniowe pojawiają się nawet trzy razy częściej u kobiet po przekwitaniu. Czynnikiem wzrostu chorób serca i układu krążenia w okresie pomenopauzalnym jest spadek estrogenu. 

Pierwsze oznaki klimakterium występują najczęściej po 45. roku życia. Wiele przedstawicielek płci pięknej zmaga się z odczuwaniem znacznego dyskomfortu, np. wahaniami uczucia ciepła i gorąca, rozdrażnieniem oraz zmęczeniem. Typowe objawy menopauzy w wieku 47 lat to zaburzenia miesiączkowania, których główną przyczyną jest niedobór estrogenów. Charakterystyczne staje się przybieranie na wadze i występowanie nieregularnych miesiączek. Jakiego rodzaju dolegliwości mogą jeszcze wskazywać, że to menopauza? Objawy somatyczne tj.: zmienny nastrój, obniżenie energii, kołatanie serca, stany lękowe czy depresyjne pojawiają się równie często u kobiet w wieku 47 lat. 

Ile trwa menopauza? 

W okresie okołomenopauzalnym zachodzi wiele zmian w zakresie stężenia hormonów gonadotropowych, odpowiedzialnych za prawidłową pracę jajników oraz poziomu estrogenów. Dodatkowo zwiększa się liczba receptorów glikokortykosteroidowych i dochodzi do zachwiania gospodarki węglowodanowej. W okresie przekwitania kobiety mogą znacznie przybierać na wadze. Istnieje podwyższone ryzyko zwiększania się ilości tkanki tłuszczowej oraz rozwoju otyłości. Przytoczone wcześniej objawy występują na ogół około pięć lat przed i po menopauzie. 

Klimakterium przyczynia się do zmian w funkcjonowaniu układu hormonalnego. Intensywność występujących objawów może być odmienna u poszczególnych kobiet. Wiele zależy od czynników środowiskowych, m.in. prowadzonego stylu życia oraz uwarunkowań genetycznych czy chorób współistniejących. Menopauza jest głównie określeniem pojawienia się ostatniej miesiączki w życiu kobiety oraz wygaszania funkcji rozrodczych. Etapy poprzedzające ten fakt i występujące po całkowitym zatrzymaniu krwawienia menstruacyjnego są uznawane za klimakterium lub przekwitanie. Wyróżnia się następujące fazy związane z tym procesem. 

• Okres premenopauzalny cechuje pojawienie się pierwszych objawów zwiastujących nadejście menopauzy. Typowa jest nieregularność cykli menstruacyjnych i zmiana długości krwawieńmiesięcznych. 
• Okres okołomenopauzalny występuje na długo przed całkowitym brakiem miesiączki oraz przez kolejne 12 miesięcy po tym fakcie. Dochodzi do spadku estrogenów i progesteronu we krwi oraz wzrostu stężenia hormonów gonadotropowych (folikulotropowego FSH i luteotropowego LH). 
• Okres pomenopauzalny rozpoczyna się w momencie, gdy nie występują już krwawienia menstruacyjne. Określany jest mianem menopauzy właściwej. Po co najmniej 12 miesiącach od zatrzymania miesiączki znacznie podwyższa się poziom FSH i LH, jak również wyraźnie spada stężenie estrogenów oraz progesteronu. 

W terminologii medycznej używa się także określenia „menopauza sztuczna”, które odnosi się do braku czynności jajników po chirurgicznym wycięciu narządów płciowych, chemioterapii czy radioterapii. Bardzo często bywa skutkiem ubocznym leczenia onkologicznego. 

Jakie badania wykonać? 

W przypadku pojawienia się niepokojących objawów, warto udać się do lekarza rodzinnego. Wyniki badań laboratoryjnych najlepiej skonsultować ze specjalistą ginekologiem lub endokrynologiem. Istotne znaczenie ma nie tylko morfologia krwi, ale też oznaczenie poziomu hormonów świadczących o wydolności układu endokrynologicznego. Niezwykle pomocne w postawieniu właściwej diagnozy są parametry FSH i estradiolu. 

Jakie badania na menopauzę warto wykonać? Na skierowaniu od lekarza znajdują się najczęściej następujące pozycje.

• Hormon folikulotropowy (FSH) – wydzielany przez przysadkę mózgową, reguluje i koordynuje działanie jajników. Oznaczenie poziomu FSH jest niezwykle przydatnym badaniem służącym do wykrywania menopauzy. W okresie przekwitania pojawia się wysokie stężenie hormonu folikulotropowego we krwi. Podwyższone FSH występuje najczęściej u kobiet między 45. a 55. rokiem życia. Kilka lat po menopauzie utrzymuje się na stałym wysokim poziomie (>20 IU/l). 
• Hormon luteotropowy (LH) – odpowiada głównie za regulację cyklu menstruacyjnego. Poziom lutropiny zmienia się wraz z wiekiem (po menopauzie >30 IU/l). Badanie stężenia LH we krwi służy nie tylko do potwierdzenia wieku menopauzalnego, ale też zaburzeń płodności i miesiączkowania o nieznanej etiologii. 
• Progesteron – hormon wydzielany przez jajniki odgrywa kluczową rolę w procesach zapłodnienia. Po 45. roku życia poziom luteiny zaczyna spadać. W okresie pomenopauzalnym stężenie progesteronu ulega znacznemu obniżeniu, co przyczynia się do zaburzeń nastroju czy problemów ze strony układu krążenia. 
• Estradiol – jeden z podstawowych estrogenów odpowiada za rozwój żeńskich cech płciowych oraz prawidłowy przebieg cyklu menstruacyjnego. Po menopauzie utrzymuje się na dość niskim poziomie. W okresie pomenopauzalnym wynosi poniżej <20 pg/ml. 
• Hormony tarczycy – TSH, fT3 (wolna frakcja trójjodotyroniny), fT4 (tyroksyna) to badania, które pozwolą na wykluczenie dysfunkcji pracy tego narządu, przyczyniające się często do występowania symptomów charakterystycznych dla okresu menopauzalnego. 

Jak radzić sobie z objawami menopauzy? 

Przede wszystkim warto pamiętać o zbilansowanej diecie, regularnej aktywności fizycznej, ograniczeniu stresu i wysypianiu się. W przypadku mniej dokuczliwych objawów kobietom zaleca są napary ziołowe (z niepokalanka pospolitego, żeń-szenia syberyjskiego, chmielu, kozieradki czy szałwii) oraz preparaty z fitoestrogenami. Odpowiednio dobrana suplementacja może nie tylko złagodzić symptomy typowe dla okresu przekwitania, ale też pozwoli wzmocnić organizm. Przy bardzo nasilonych objawach menopauzy zastosowanie znajduje hormonalna terapia zastępcza (HTZ), która polega głównie na uzupełnianiu niedoboru estrogenów. W przypadku pojawienia się stanów depresyjnych, niezbędne może okazać się wsparcie psychologa oraz przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych. Kobiety zmagające się z problemem nietrzymania moczu powinny sięgnąć po higieniczne środki chłonne, na przykład wkładki urologiczne czy majtki siatkowe. Pomocne są także regularne ćwiczenia mięśni dna macicy.