Na powstawanie odleżyn narażeni są pacjenci przebywający na oddziale szpitalnym IOIM czy w hospicjach, wymagający opieki paliatywnej i z ograniczoną mobilnością ruchową. Problem może dotyczyć osób w podeszłym wieku, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, nie mających możliwości zbyt częstej zmiany pozycji ciała. Istnieje wiele czynników przyczyniających się do rozwoju odleżyny. Kluczową rolę odgrywa profilaktyka przeciwodleżynowa. Podpowiadamy, jak pielęgnować skórę oraz zapobiegać bardziej rozległym zmianom skórnym.

Odleżyny – co to jest?

Pod tym określeniem kryje się miejscowa martwica tkanek przechodząca w owrzodzenie. Odleżyny to uszkodzenia skóry i głębiej położonych struktur, które powstają na skutek powtarzającego się lub długotrwałego ucisku na ciało chorego. Do miejscowej martwicy tkanek mogą przyczynić się zaburzenia krążenia, co skutkuje zahamowaniem prawidłowej cyrkulacji krwi. Odleżyny pojawiają się najczęściej w obrębie miednicy, kości ogonowej, stawu biodrowego, łopatek, łokci lub kończyn dolnych. W otoczeniu zmienionego chorobowo miejsca może wytworzyć się stan zapalny, co doprowadza do powstawania otwartej rany narażonej na
zakażenia.

Do wewnątrzpochodnych czynników ryzyka rozwoju odleżyn należy:

  • długotrwałe unieruchomienie;
  • upośledzenie odczuwania bodźców zewnętrznych oraz zaburzenia świadomości;
  • ograniczona możliwość poruszania się;
  • występowanie chorób współistniejących, np. schorzenia neuropatyczne i onkologiczne, niewydolność krążenia, udar mózgu, cukrzyca, inkontynencja;
  • przyjmowanie niektórych leków;
  • masa ciała, płeć oraz wiek pacjenta (powyżej 75 lat).

Spośród zewnątrzpochodnych przyczyn martwicy tkanek warto wymienić: długi ucisk na naczynia tętnicze i żylne, tarcie o podłoże oraz wilgotność przyczyniająca się do zmiękczenia warstwy rogowej naskórka. Na początku pojawia się rumień, a skóra staje się stwardniała oraz ciepła. Na skutek działania sił ścierających dochodzi do niedokrwienia tkanek, co sprzyja powstaniu zmian martwiczych i owrzodzeń. Brak odpowiedniej profilaktyki może doprowadzić do rozwoju zakażenia, a nawet ropowicy. Do klasyfikacji stopnia zaawansowania odleżyn używa się skali Torrance’a.

  • I stopień – pojawia się zaczerwienienie, które blednie po lekkim ucisku. Zachowana zostaje ciągłość naskórka, ale dochodzi do reaktywnego przekrwienia.
  • II stopień – występuje nieblednące zaczerwienienie, rumień jest widoczny po zniesieniu ucisku. Może pojawić się obrzęk, pęcherze i dolegliwości bólowe.
  • III stopień – widoczne jest uszkodzenie pełnej grubości skóry. Wokół powstałej rany tworzy się obrzęk i rumień, a jej dno wypełnia czerwona ziarnina lub żółte masy rozpadających się tkanek.
  • IV stopień – uszkodzeniu ulega tkanka podskórna oraz tłuszczowa. Na dnie rany pojawiają się martwicze masy koloru czarnego.
  • V stopień – występują widoczne jamy i kieszenie. Martwica obejmuje głębsze tkanki, tzn. powięzie, mięśnie, stawy oraz kości.

Rodzaje plastrów na odleżyny

Na polskim rynku znajduje się szeroki wybór preparatów ochronnych i środków higienicznych, które są wykorzystywane w profilaktyce przeciwodleżynowej oraz w celu przyspieszenia leczenia miejscowej martwicy tkanek. Spośród najpopularniejszych produktów warto wymienić: maści zawierające w składzie alantoinę, witaminy (A, E, F) lub panthenol, błony poliuretanowe, hydrożele, standardowe jałowe kompresy czy nowoczesne opatrunki (np. specjalistyczny plaster na odleżyny). Wiele z nich znajduje zastosowanie w leczeniu odleżyn I i II stopnia.

  • Opatrunki półprzepuszczalne z cienkiej i elastycznej folii poliuretanowej (tj. Opsite Flexigrid) , która optymalnie chroni przed przenikaniem wody czy bakterii. Skutecznie zabezpieczają rany z niewielkim wysiękiem. Błony półprzepuszczalne stanowią doskonałą ochronę przed otarciami oraz zakażeniem.
  • Opatrunki hydrożelowe (hydrożele) mają przezroczystą powłokę ochronną, która wykazuje odporność na zdrapywanie czy wodę. Są wyjątkowo sterylne, skuteczne w pochłanianiu wysięku i dostępne w formie transparentnego płata żelu. Mają właściwości oczyszczające oraz przyspieszające regenerację skóry.
  • Opatrunki hydrokoloidowe np. Granuflex, są złożone z dwóch warstw, będących ochroną przed dostępem wody z zewnątrz oraz aktywujących procesy gojenia. Skutecznie wchłaniają wysięk z rany, tworzą nieprzyjazne środowisko dla bakterii oraz wspierają powstawanie nowych tkanek. Zabezpieczają skórę przed drobnoustrojami, zabrudzeniami czy otarciami.
  • Opatrunki alginianowe np. Suprasorb A+Ag mają właściwości chłonne oraz hemostatyczne. Wykazują dużą skuteczność w absorpcji wysięku i tworzą środowisko sprzyjające gojeniu rany. Alginiany mają także zdolność wiązania bakterii oraz resztek martwiczych tkanek.
  • Opatrunki hydrofiberowe z dodatkiem srebra i włókien wzmacniających posiadają doskonałe właściwości antybakteryjne oraz absorpcyjne. Są odpowiednie dla ran trudno gojących się, zainfekowanych lub zagrożonych infekcją. Wykonane zostały na bazie technologii Hydrofiber, która umożliwia regulację poziomu wilgotności uszkodzonej skóry.

Plastry na odleżyny na kości ogonowej są polecane zwłaszcza osobom, które poruszają się na wózkach inwalidzkich. W przypadku znacznego stopnia niepełnosprawności sprawdzą się także kremy bogate w cynk, pochodne glicyny i witaminy zabezpieczające ranę przed rozwojem owrzodzenia. Pomocne w leczeniu odleżyn mogą być także wałki, materace czy krążki przeciwodleżynowe. Odpowiednio dobrane produkty pozwolą odciążyć miejsca szczególnie narażone na ich powstawanie i zapewnią równomierny rozkład ciężaru ciała.

Opatrunek na odleżyny – jaki wybrać?

Wszystko zależy od stopnia zaawansowania miejscowej martwicy oraz czynników odpowiedzialnych za jej powstanie. Wdrożenie odpowiedniego leczenia odleżyn może zapobiec powiększaniu się rany i ochronić przed rozwojem zakażenia. Warto jednak mieć na uwadze, że powinno przebiegać zgodnie z zaleceniami lekarza. Gojenie martwicy tkanek I-III stopnia mogą przyspieszyć plastry hydrokoloidowe oraz hydrożelowe. Najlepiej też zainwestować w opatrunek na odleżyny ze srebrem jonowym, odpowiedni na rany ze średnim i znacznym wysiękiem.