Andropauza oraz związany z nią fizjologiczny proces starzenia się organizmu są naturalnymi etapami życia mężczyzny. Mimo dużej częstości występowania andropauzy u mężczyzn, nadal pozostaje ona tematem tabu, kwestią pomijaną zarówno przez samych pacjentów, jak i personel medyczny. Czym jest andropauza, jakie są jej charakterystyczne symptomy oraz jak można leczyć jej objawy?

Andropauza - definicja

Andropauza jest zjawiskiem dotyczącym około połowy mężczyzn po 55 roku życia, charakteryzującym się postępującym obniżeniem stężenia męskich hormonów płciowych. Zjawisko to bywa określane także mianem “menopauzy u mężczyzn”, “męskiego klimakterium”, “męskiego psychoendokrynologicznego zespołu wieku średniego”. Samo określenie “andropauza” jest nie do końca precyzyjne i nie należy utożsamiać go z kobiecą menopauzą. W przypadku kobiet menopauza, czyli całkowite wygaśnięcie funkcji jajników, jest zjawiskiem niepodważalnym biologicznie, natomiast podczas andropauzy funkcje hormonalne jąder pozostają zachowane, lecz ulegają stopniowemu upośledzeniu. W środowisku medycznym postuluje się zastąpienie “andropauzy” pojęciem “andropenii”, które prezycyzjniej oddaje istotę biologiczną tego zjawiska. [1] [4]

*andropenia - postępujące wraz z wiekiem zmniejszenie wydzielania męskich hormonów płciowych.

Andropauza - przyczyny

Przyczyną męskiej andropauzy jest postępujący wraz z wiekiem niedobór hormonów: 

  • testosteronu;
  • dihydrotestosteronu;
  • hormonu wzrostu;
  • melatoniny.

Niedobór tych biologicznie czynnych substancji powoduje wystąpienie lub nasilenie się określonych dolegliwości. 

Częstość występowania andropauzy silnie uzależniona jest od trybu życia i stanu zdrowia mężczyzny. Czynniki takie jak stosowanie używek, niska aktywność fizyczna czy wysokokaloryczna dieta, mogą przyspieszać wystąpienie męskiej andropauzy oraz nasilać jej symptomy. [2]

Jak rozpoznać andropauzę, czyli o najczęstszych objawach andropauzy

Występujące w przebiegu andropauzy zaburzenia gospodarki hormonalnej prowadzą do:

  • zaburzeń metabolicznych;
  • heterogennej grupy objawów natury emocjonalnej (psychicznej);
  • różnego rodzaju dysfunkcji seksualnych. 

Z reguły w początkowym okresie andropauzy na pierwszy plan wysuwają się objawy natury psychologicznej oraz seksualnej- rozdrażnienie, zaburzenia koncentracji, obniżenie nastroju czy też problemy z erekcją. Do symptomów emocjonalnych stopniowo dołączają się objawy somatyczne, takie jak osłabienie siły mięśniowej oraz przyrost masy ciała. 

Należy podkreślić, że nie wszystkie objawy muszą wystąpić u każdego mężczyzny, ponadto mogą mieć one zmienne nasilenie - u jednych pacjentów bywają lekkie, podczas gdy u innych są bardzo dokuczliwe i upośledzają codzienne funkcjonowanie. [1] [4]

Zmiany fizyczne wskazujące na andropauzę u mężczyzn

Do najczęstszych objawów somatycznych wskazujących na męską andropauzę zaliczamy:

  • zmniejszenie masy i siły mięśniowej (sarkopenia);
  • wzrost zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie z tendencją do jej gromadzenia się w okolicy brzusznej, skutkujący przyrostem masy ciała;
  • zmniejszenie gęstości tkanki kostnej (osteoporoza), które może prowadzić do powstawania patologicznych złamań kości;
  • ginekomastia (rozrost tkanki gruczołowej sutka u mężczyzn), uczucie dyskomfortu w obrębie gruczołów piersiowych;
  • przerzedzenie owłosienia;
  • ścieńczenie skóry;
  • zmniejszenie objętości jąder;
  • zmniejszenie częstości spontanicznych porannych i nocnych wzwodów.

Warto podkreślić, że mężczyźni aktywni fizycznie mniej dotkliwie odczuwają objawy andropauzy, lepiej oceniają stan swojego zdrowia, a stopień utraty masy mięśniowej jest u nich zauważalnie niższy. 

Mężczyźni w okresie andropauzy powinni szczególnie dbać o regularne wykonywanie badań kontrolnych, takich jak pomiar ciśnienia tętniczego, oznaczanie poziomu cukru we krwi oraz monitorowanie poziomu cholesterolu, gdyż zmiany hormonalne towarzyszące andropauzie oraz wzrost zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie predysponują do rozwoju nadciśnienia tętniczego, zaburzeń gospodarki węglowodanowej oraz lipidowej. 

Objawy seksualne i psychologiczne andropauzy

Gospodarka hormonalna mężczyzn w okresie andropauzy może wpływać na ich stan emocjonalny, tym samym bezpośrednio determinując jakość ich życia. Męskie hormony płciowe, czyli androgeny, oddziałują nie tylko na narządy rozrodcze, ale także na ośrodkowy układ nerwowy. Rozchwianie gospodarki hormonalnej, do którego dochodzi w okresie starzenia się, prowadzi do wystąpienia zespołu objawów psychicznych andropauzy, do których należą:

  • nieuzasadniona złość i rozdrażnienie;
  • lęk;
  • obniżenie nastroju;
  • przewlekłe zmęczenie;
  • pogorszenie pamięci;
  • problemy z zasypianiem;
  • zaburzenia koncentracji;
  • obniżona samoocena.

Równie istotnym problemem są zaburzenia seksualne pojawiające się w przebiegu andropauzy. Obniżenie poziomu hormonów androgennych (testosteronu, dihydrotestosteronu) wpływa na zmniejszenie libido, pogorszenie funkcji seksualnych oraz wystąpienie zaburzeń erekcji. [1] [2]

Leczenie objawów andropauzy u mężczyzn

Podstawową rolę w łagodzeniu objawów andropauzy odgrywa modyfikacja stylu życia. Unikanie używek, regularna aktywność fizyczna oraz zbilansowana, różnorodna dieta, znacząco poprawiają samopoczucie i ogólną kondycję fizyczną mężczyzn w okresie andropauzy. 

Nieodłącznym elementem zdrowego trybu życia jest regularne wykonywanie badań przesiewowych (oznaczanie stężenia cukru, lipidogramu, pomiar ciśnienia tętniczego), gdyż jak już wspomniano, zaburzenia hormonalne towarzyszące andropauzie mogą sprzyjać rozwojowi schorzeń metabolicznych. 

Takie postępowanie jest wystarczające u znacznej części mężczyzn, u których wyjściowo symptomy menopauzy nie były bardzo nasilone. 

Jeżeli postępowanie zachowawcze okaże się niewystarczające do złagodzenia objawów, wówczas konieczne może być wdrożenie leczenia farmakologicznego andropauzy. Pacjent powinien wówczas udać się do androloga - specjalisty zajmującego się schorzeniami męskiego układu rozrodczego. Leczenie polega na hormonalnej terapii zastępczej, czyli uzupełnianiu niedoborów hormonalnych poprzez podawanie preparatów testosteronu. Przyjmuje się, że leczenie farmakologiczne należy wdrażać u mężczyzn ze stężeniami testosteronu < 8 nmol/l i nasilonymi objawami andropauzy. Testosteron może być podawany w postaci iniekcji domięśniowych (podawane co 2-3 tygodnie), tabletek lub plastrów naklejanych na skórę. 

Wyrównywanie niedoboru testosteronu u mężczyzn korzystnie wpływa na wiele objawów andropauzy. Obserwuje się poprawę jakości życia, zwiększenie pewności siebie, wzrost libido i poprawę funkcji seksualnych. Stosowanie hormonalnego leczenia zastępczego znacząco poprawia także parametry metaboliczne - wzrasta masa i siła mięśniowa, zwiększa się masa tkanki kostnej, zmniejsza się zawartości tkanki tłuszczowej a wzrasta beztłuszczowa masa ciała. 

Bezwzględne przeciwwskazania do hormonoterapii z wykorzystaniem testosteronu to:

  • rak gruczołu krokowego (prostaty);
  • przerost gruczołu krokowego;
  • istotna klinicznie policytemia (hematokryt >54%). [3]

*policytemia (nadkrwistość) - nadmierna ilość krwinek czerwonych (erytrocytów) we krwi. 

Suplementy na andropauzę

Na rynku dostępnych jest bardzo wiele różnych suplementów reklamowanych jako “specyfiki na andropauzę”. Są to produkty zawierające takie składniki aktywne, jak:

  • witamina E;
  • L-arginina;
  • żeń-szeń;
  • ekstrakt z palmy sabałowej;
  • ekstrakt z owoców buzdyganka naziemnego;
  • selen;
  • cynk.

Do tego rodzaju preparatów należy podchodzić z dużą ostrożnością, gdyż bezpieczeństwo działania suplementów diety oraz ich skuteczność z reguły nie są poparte żadnymi badaniami klinicznymi. Przed zastosowaniem jakiegokolwiek suplementu diety, wskazane jest zasięgnięcie opinii lekarza, gdyż substancje w nim zawarte mogą wchodzić w niekorzystne interakcje z lekami przyjmowanymi przez pacjenta. [1]

Podsumowanie

Wraz z wydłużaniem się życia, coraz więcej mężczyzn ma problemy związane z andropauzą, jednak świadomość społeczna występowania tego biologicznego zjawiska wciąż pozostaje na bardzo niskim poziomie. Prawdopodobnie po części wynika to z zakorzenionego głęboko w kulturze stereotypu “silnego mężczyzny” - przekonanie to nie pozwala mężczyznom przyznać się do słabości oraz powstrzymuje ich przed korzystaniem z pomocy specjalisty w przypadku wystąpienia “męskich problemów”. Zwiększenie poziomu wiedzy na temat męskiej andropauzy, jej objawów oraz sposobów ich łagodzenia może bezpośrednio przyczynić się do poprawy jakości życia mężczyzn, a także ich rodzin. 

Bibliografia:

[1]”Andropauza” M. Mędraś, L. Beblok, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002

[2] “Andropauza i proces starzenia się a jakość życia mężczyzn po 50 roku życia” K. Walaszek, B. Tomala, I. Kowalska, A. Rej-Kietla, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 5, 209-215

[3] “Zespół niedoboru testosteronu u mężczyzn w podeszłym wieku” M. Rabijewski, W. Zgliczyński, Gerontologia Polska 2010, tom 18, nr 1

[4] http://www.czytelniamedyczna.pl/718,andropauza.html