Nefropatia zaporowa (ang. acute tubular necrosis, ATN) jest jedną z najczęstszych przyczyn niewydolności nerek u dzieci. Jednak tak naprawdę może pojawić się u osób w każdym wieku. Jakie są jej przyczyny i objawy? Jak wygląda diagnoza oraz leczenie? Odpowiadamy na wszystkie te pytania.
Co to jest nefropatia zaporowa?
Nefropatia zaporowa to nieprawidłowości w budowie i czynności nerek. Ich przyczyną jest utrudnienie odpływu moczu w wyniku częściowej lub całkowitej niedrożności dróg moczowych (z reguły cewki moczowej lub moczowodów).
Zmniejszenie lub zablokowanie przepływu moczu przez drogi moczowe powoduje wzrost ciśnienia w nerkach. Może to prowadzić do ich uszkodzenia, a nawet niewydolności.
Jakie są przyczyny nefropatii zaporowej? W przypadku mężczyzn najczęstszymi przyczynami są rozrost oraz nowotwór gruczołu krokowego. Z kolei u kobiet do zmniejszenia lub zablokowania przepływu moczu przez drogi moczowe, może dojść w wyniku nowotworu jajnika czy macicy albo wypadania macicy.
Wśród innych przyczyn można wymienić:
- zwłóknienie zaotrzewnowe;
- wrodzone lub nabyte zwężenie moczowodu (lub jego ujścia do pęcherza, lub miedniczki nerkowej);
- zastawkę cewki tylnej;
- pęcherz neurogenny (skurcz szyi pęcherza);
- wady wrodzone rdzenia kręgowego (m.in. przepuklina mózgowo-rdzeniowa);
- choroby neurologiczne (zaburzenia pracy układu nerwowego wpływają na funkcjonowanie mięśni pęcherza moczowego i przepływ moczu);
- ciała obce;
- nawracające infekcje dróg moczowych prowadzące do powstawania blizn, a tym samym zwężenia dróg moczowych;
- kamicę nerkową;
Do nieprawidłowości w funkcjonowaniu nerek dochodzi również w wyniku urazu. Nefropatię zaporową obserwuje się m.in. u osób przyjętych na oddział intensywnej terapii z powodu urazu rdzenia kręgowego.
Nefropatia zaporowa jest jedną z najczęstszych przyczyn niewydolności nerek u dzieci. Jak to się dzieje, że występuje ona również u najmłodszych pacjentów? Do pojawienia się nieprawidłowości w budowie i czynności nerek może dojść w wyniku wad wrodzonych układu moczowego (m.in. nieprawidłowego kształtu pęcherza moczowego, zwężenia cewki moczowej). Do innych przyczyn nefropatii zaporowej u dzieci należą: guzy nowotworowe uciskające lub blokujące drogi moczowe, kamica nerkowa, choroby neurologiczne, ciała obce, a także nawracające zakażenia układu moczowego.
Jakie objawy mogą świadczyć o nefropatii zaporowej?
Objawy nefropatii zaporowej różnią się w zależności od jej przyczyny, a także stopnia uszkodzenia nerek. Gdy mocz nie może odpływać w prawidłowy sposób, dochodzi do rozwoju wodonercza, czyli poszerzenia kielichów i miedniczki nerkowej. O ile wodonercze rozwija się powoli, nie daje praktycznie żadnych objawów. Staje się zauważalne, gdy osiągnie duży rozmiar – powiększoną nerkę można wyczuć przy badaniu dotykiem lub uciskaniu innych narządów w jamie brzusznej.
Niedrożność dróg moczowych może być częściowa lub mieć zmienny charakter. W takich przypadkach objawy takie jak wielomocz (wydalanie ponad 2500 ml moczu na dobę) i skąpomocz (wydalanie mniej niż 500 ml moczu na dobę) pojawiają się na przemian.
Oprócz zmian w ilości wydalanego moczu występują inne objawy nefropatii zaporowej:
- uczucie dyskomfortu lub ból w dolnej części pleców (po jednej lub obu stronach),
- obrzęki (przede wszystkim w okolicach oczu, a także na dłoniach i stopach) spowodowane zwiększoną retencją płynów w organizmie,
- ból lub uczucie pieczenia w trakcie oddawania moczu,
- obecność krwi w moczu,
- trudności z oddawaniem moczu (oprócz bólu czy pieczenia, występuje uczucie dyskomfortu w dolnej części brzucha),
- zmniejszenie apetytu,
- nudności i wymioty,
- wysoka gorączka (zazwyczaj pojawia się w przypadku zakażeń dróg moczowych).
Z kolei, gdy dojdzie do nagłego, niemal całkowitego zamknięcia odpływu moczu z nerki, pojawia się kolka nerkowa. Jest to silny ból odczuwany w okolicy nerki (w lewym lub prawym boku). W niektórych przypadkach ciężko określić, po której stronie się pojawił i jest odczuwany po prostu jako silny ból brzucha. Mogą towarzyszyć mu nudności lub wymioty.
Zdarza się, że ból pleców czy zmiany w ilości wydalanego moczu są tłumaczone innymi przyczynami. Niektóre osoby doszukują się ich w złej pozycji do spania, nadmiernej ilości przyjmowania płynów itd. Jednak należy podkreślić, że nie wolno ich lekceważyć (szczególnie, jeśli utrzymują się już jakiś czas i inne przyczyny zostały wykluczone). Ból w okolicy lędźwiowej czy brzucha, trudności z oddawaniem moczu, wyczuwalny guz brzucha, a także krew w moczu mogą świadczyć o nefropatii zaporowej.
Diagnoza i leczenie nefropatii zaporowej
Diagnozę ustala się na podstawie badań obrazowych, a także krwi. Najważniejsze miejsce w procesie diagnozy zajmują badania obrazowe układu moczowego. Zazwyczaj w pierwszej kolejności zleca się USG, następnie urografię (służącą do obrazowania układu moczowego za pomocą promieni rentgenowskich) lub tomografię komputerową. Są to badania, które pozwalają na wskazanie obustronnego lub jednostronnego wodonercza, a także rozdęcia pęcherza moczowego czy poszerzenia moczowodu. Ponadto USG, urografia lub tomografia komputerowa, pomagają w ustaleniu rodzaju przeszkody, która utrudnia prawidłowy przepływ moczu.
Poza badaniami obrazowymi lekarz może zlecić:
- badania krwi i moczu (np. oznaczenie poziomu kreatyniny, elektrolitów) pozwalające na ocenę funkcji nerek;
- uroflowmetrię, czyli nieinwazyjny i prosty test określający: tempo przepływu moczu, czas potrzebny do opróżnienia pęcherza, objętość moczu;
- biopsję nerki, dzięki której można wykryć specyficzne zmiany chorobowe w obrębie nerek;
Co, gdy okaże się już, że problemy z oddawaniem moczu, ból brzucha czy pleców itp. są objawami nefropatii zaporowej? Jak wygląda leczenie?
Proces leczenia może mieć różny przebieg. Zależy on od przyczyny nefropatii zaporowej, a także uszkodzenia nerek. Choć metody leczenia są różne, cel jest jeden – ominąć lub usunąć przyczynę, która uniemożliwia prawidłowy przepływ moczu.
Jeśli przeszkody nie da się usunąć, konieczny może być zabieg urologiczny pozwalający ją ominąć. Jedna z metod polega na wprowadzeniu cewnika do pęcherza moczowego lub cewki moczowej (choć zdarza się, że trzeba wprowadzić go do miedniczki nerkowej przez powłoki ciała – jest to nefrostomia przezskórna). Z reguły jest to pilna interwencja, która stanowi przygotowanie do planowanego zabiegu. W zależności od przyczyny może być to np. rekonstrukcja pęcherza moczowego czy operacja gruczołu krokowego.
Oprócz wspomnianych zabiegów wdrażane jest leczenie farmakologiczne. Jest ono dostosowane do indywidualnych potrzeb danej osoby. Z reguły podaje się leki o działaniu przeciwbólowym i rozkurczowym. Poza tym lekarz może zdecydować o wdrożeniu antybiotykoterapii w celu profilaktyki zakażenia bakteryjnego układu moczowego – jednego z najczęstszych powikłań, które w skrajnych przypadkach prowadzi do sepsy.
Zaburzenia funkcjonowania nerek wymagają również stosowania się do specjalnych zaleceń żywieniowych. Należy zwrócić szczególną uwagę na ilość białka, sodu oraz fosforu w jadłospisie.
Całkowite wyleczenie jest możliwe. Jednak tylko pod warunkiem, że przeszkoda zostanie ominięta lub usunięta jeszcze przed pojawieniem się nieodwracalnych zmian w nerkach.
Bibliografia:
- Horst-Sikorska, Wanda, and Anna Wawrzyniak. "Rola lekarza rodzinnego w rozpoznawaniu chorób nerek."
- Hyla-Klekot, Lidia, et al. "Patofizjiologiczne i komórkowe mechanizmy prenatalnego upośledzenia nefrogenezy w nefropatii zaporowej–następstwa i implikacje kliniczne." Pediatria Polska 83.2 (2008): 167-173.
- https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/51946,nefropatia-zaporowa
- http://www.interna.com.pl/nefropatia_zaporowa.html
