Zatrzymanie moczu to niemożność opróżnienia pęcherza pomimo jego wypełnienia. Jest to poważny stan, który wymaga interwencji lekarza. Jakie są objawy zatrzymania moczu i jakie czynniki mogą go spowodować? 

Co to jest zatrzymanie moczu i jakie są przyczyny?

Zatrzymanie moczu to całkowita lub częściowa niezdolność do zależnego od naszej woli opróżnienia pęcherza moczowego. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 zatrzymanie moczu jest oznaczone symbolem R33. Zatrzymanie moczu może być ostre lub przewlekłe. Ostre zatrzymanie moczu to sytuacja, która pojawia się nagle i najczęściej jest to całkowita niemożność oddania moczu (mocz z pęcherza nie odpływa). W przypadku przewlekłego zatrzymania moczu zostaje zachowana częściowa zdolność do oddawania moczu, ale pewna ilość moczu pozostaje w pęcherzu, czyli nie dochodzi do całkowitego opróżnienia pęcherza (zaleganie moczu w pęcherzu).

Do głównych przyczyn zatrzymania moczu zaliczamy przeszkody w odpływie moczu, przyczyny infekcyjne/zapalne, przyczyny neurologiczne, powikłania pooperacyjne, osłabienie mięśni pęcherza moczowego oraz stosowanie niektórych leków. Najczęstszą przyczyną zatrzymania moczu są przeszkody blokujące lub utrudniające odpływ moczu z pęcherza, które powodują niedrożność cewki moczowej. Należą do nich:

  • choroby gruczołu krokowego (łagodny rozrost prostaty, rak stercza) 
  • stulejka i zadzierzgnięcie napletka (załupek)
  • wypadanie narządów u kobiet (pęcherza moczowego, odbytnicy lub macicy)
  • kamica moczowa
  • rak pęcherza moczowego
  • zwężenia cewki moczowej np. spowodowane urazem
  • krwawienia do dróg moczowych powodujące zatkanie cewki moczowej przez skrzep
  • zaparcia (nacisk jelit wypełnionych masami kałowymi na cewkę moczową)
  • niezłośliwe lub złośliwe guzy nowotworowe albo inne guzowate zmiany umiejscowione wewnątrz miednicy 

Zakażenia/stany zapalne w obrębie układu moczowo-płciowego mogą powodować obrzęk cewki lub pęcherza moczowego, co z kolei prowadzi do częściowego lub całkowitego zatrzymania moczu. Czynnikami infekcyjnymi, które mogą wyzwalać zatrzymanie moczu są zakażenia układu moczowego oraz inne infekcje, np. schistosomatoza, półpasiec obejmujący dermatomy okolicy lędźwiowo-krzyżowej, gruźlica układu moczowego. U mężczyzn do najczęstszych infekcyjnych przyczyn zatrzymania moczu należą zapalenie żołędzi, ropień gruczołu krokowego, zapalenie gruczołu krokowego, zapalenie napletka, a u kobiet zapalenie sromu i pochwy, liszaj płaski oraz liszaj twardzinowy pochwy, opryszczka narządów płciowych,  ropień gruczołu Bartholina, choroba Behceta.

Zatrzymanie moczu może być również spowodowane zaburzeniami regulacji nerwowej będącymi wynikiem różnych patologii, jak np.:

  • urazy i choroby rdzenia kręgowego
  • zaburzenia unerwienia pęcherza moczowego o różnej etiologii uniemożliwiające lub utrudniające jego opróżnianie 
  • udar mózgu
  • stwardnienie rozsiane
  • uraz miednicy powodujący przerwanie ciągłości tylnej części cewki moczowej i szyi pęcherza moczowego w trakcie urazu miednicy
  • uraz prącia
  • powikłania cukrzycy – neuropatia powodująca zaburzenia czynności pęcherza moczowego (cystopatia cukrzycowa)
  • wady wrodzone (np. przepuklina mózgowo-rdzeniowa) 

Na zaburzenia czynności oddawania moczu mogą również wpływać niektóre leki. Zatrzymanie moczu może być wynikiem działań niepożądanych takich leków jak:

  • leki antyhistaminowe (hydroksyzyna, difenhydramina, chlorfeniramina)
  • leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, nortryptylina, doksepina) 
  • neuroleptyki (haloperidol, chlorpromazyna)
  • sympatykomimetyki (efedryna, pseudoefedryna, izoproterenol, 
  • niesteroidowe leki przeciwzapalne (meloksykam, ibuprofen, indometacyna, kwas acetylosalicylowy)

Jak często występuje zatrzymanie moczu?

Zatrzymanie moczu występuje zdecydowanie (ok. 10-krotnie) częściej u mężczyzn niż u kobiet i wzrasta gwałtownie w miarę starzenia. Przykładowo, u mężczyzn - po 70. roku życia występuje u 1 na 10 osób, a po 80. roku życia u 1 na 3. Wyższa częstotliwość zatrzymania moczu u osoby starszej jest związana m.in. z występowaniem takich chorób i dysfunkcji jak przerost prostaty, choroby nowotworowe, osłabienie mięśni pęcherza, polineuropatia cukrzycowa, wypadanie narządów u kobiet. Za ponad połowę (53%) przypadków nietrzymania moczu u mężczyzn jest odpowiedzialny łagodny przerost prostaty.

Zatrzymanie moczu u dzieci nie jest tak częste jak u dorosłych. Wśród przyczyn nagłego zatrzymania moczu u dzieci dominują złogi w dolnych drogach moczowych, przyczyny neurologiczne i zakażenia układu moczowego, a ich częstość występowania różni się w zależności od wieku i płci dziecka.

Kiedy udać się do lekarza przy zatrzymaniu moczu?

Nagłe zatrzymanie moczu, to stan którego nie wolno bagatelizować. Wymaga pilnej konsultacji z lekarzem. W sytuacji podejrzenia jego wystąpienia należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza POZ, lekarza urologa lub na SOR (szpitalny oddział ratunkowy). Jakie są objawy nagłego, ostrego zatrzymania moczu? Taki stan charakteryzuje szybko postępującą niezdolnością oddawania moczu. Jego efektem jest szybkie wypełnienie i przepełnienie pęcherza. To powoduje, że osoba dotknięta takim stanem zaczyna odczuwać silny ból brzucha w okolicy nadłonowej, wzdęcia, naglące parcie na pęcherz moczowy. Może pojawić się złe samopoczucie, nadmierne pocenie, mogą również wystąpić zaburzenia świadomości (łącznie z utratą przytomności). 

Jak objawia się przewlekłe zatrzymanie moczu? Często na początku przebiega bezobjawowo lub objawy są na tyle łagodne, że pacjent nie zwraca na nie uwagi. Przede wszystkim zostaje zachowana zdolność oddawania moczu, przy czym mikcja jest niepełna i część moczu pozostaje w pęcherzu. Osoba dotknięta przewlekłym zatrzymaniem moczu nie odczuwa takiego bólu w dole brzucha jak w przypadku ostrego zatrzymania moczu. Do najczęstszych objawów przewlekłego zatrzymania moczu należą m.in.:

  • częste oddawanie moczu w niewielkich ilościach
  • trudności z rozpoczęciem oddawania moczu
  • wąski i slaby strumień moczu
  • częste odczuwanie potrzeby mikcji, nawet zaraz po oddaniu moczu
  • uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza
  • nietrzymanie moczu (wyciekanie moczu kroplami z cewki moczowej)

Przewlekłe zatrzymanie moczu wymaga diagnostyki, aby ustalić jaka jest jego przyczyna, co z kolei pozwoli na wprowadzenie odpowiedniego leczenia. 

Jak wywołać oddanie moczu?

W przypadku ostrego zatrzymania moczu nie wolno w żaden sposób samemu wymuszać jego oddania. Należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza, gdyż w przypadku nagłego zatrzymania moczu należy pilnie doprowadzić do odpływu moczu z pęcherza. Najczęściej, aby opróżnić pęcherz wykonuje się cewnikowanie pęcherza, które polega na wprowadzeniu cewnika (cienkiej rurki) przez cewkę moczową do pęcherza. Dzięki temu mocz odprowadzany jest bezpośrednio do zbiornika (worka), z którym cewnik jest połączony. W sytuacji gdy takie wprowadzenie cewnika nie jest możliwe, wykonuje się nakłucie pęcherza przez skórę brzucha nad spojeniem łonowym i wprowadza się cewnik do pęcherza przez takie nakłucie (jest to tzw. nadłonowa cystostomia przezskórna). 

W zależności od przyczyny leczenie zatrzymania moczu różni się. Może to być zabieg chirurgiczny usuwający przeszkodę blokującą przepływ moczu np. poszerzenie lub nacięcie cewki moczowej, usunięcie kamienia moczowego, usunięcie guza, operacyjne leczenie wypadania narządu rodnego. W przypadku infekcji pęcherza czy też dróg moczowych stosuje się odpowiednie leki ograniczające zakażenie (np. antybiotyki), w przypadku łagodnego rozrostu prostaty stosuje się leki, którym zadaniem jest zmniejszenie wielkości gruczołu krokowego oraz leki rozkurczające. 

Usunięcie przyczyny prowadzi do wyleczenia nietrzymania moczu. W takim przypadku, po zakończeniu leczenia należy przestrzegać zaleceń lekarza np. dotyczących przewlekłego stosowania leków, zmiany stylu życia oraz okresowo kontrolować swój stan zdrowia u lekarza.

W sytuacjach gdy usunięcie przyczyny zatrzymania moczu nie jest możliwe i zaleganie moczu jest istotne, cewnik wprowadza się na stałe, wymieniając go na nowy co pewien czas.

Bibliografia

  1. Bracey DN, Hegde V, Pollet AK, Johnson RM, Jennings JM, Miner TM. Incidence and Predictive Risk Factors of Postoperative Urinary Retention After Primary Total Knee Arthroplasty. The Journal of Arthroplasty 2021; 36 (7): S345-S350. 
  2. Mangir N, Chapple Ch. Management of urinary incontinence in men. Trends in Urology and Men’s Health 2020; 11 (2): 18-22.
  3. Serlin DC, Heidelbaugh JJ, Stoffel JT. Urinary retention in adults: evaluation and initial management. American Family Physician 2018; 98 (8): 496–503.
  4. Ziółkowska H. Dziecko z zatrzymaniem moczu. Pediatria Po Dyplomie 2011; 15 (4): 85-90.
  5. Gates MA, Hall SA, Chiu GR, Kupelian V, Fitzgerald MP, Link CL, McKinlay JB. Nonsteroidal antiinflammatory drug use and lower urinary tract symptoms: results from the Boston area community health survey. Am J Epidemiol. 2011 May 1;173(9):1022-31. doi: 10.1093/aje/kwq473. Epub 2011 Feb 28. PMID: 21357657; PMCID: PMC3121220.
  6. Shamliyan TA, Wyman JF, Ping R, Wilt TJ, Kane RL. Male urinary incontinence: prevalence, risk factors, and preventive interventions. Rev Urol. 2009 Summer;11(3):145-65. PMID: 19918340; PMCID: PMC2777062.
  7. https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/167455,zatrzymanie-moczu 
  8. https://podyplomie.pl/stanynaglepodyplomie/33376,ostre-zatrzymanie-moczu-cewnikowac-samemu-czy-wysylac-do-urologa?page=2