Zakażenie układu moczowego (ZUM) to jedna z najczęstszych infekcji, jaka występuje useniorów. Szacuje się, że dotyczy zazwyczaj osób powyżej 65. roku życia. Może przebiegać bezobjawowo lub mieć cięższy przebieg, który prowadzi do niebezpiecznych powikłań.Skąd się bierze zakażenie układu moczowego u osób starszych? Jakie są najczęstsz eobjawy i przyczyny infekcji? Wyjaśniamy. 

Zakażenie układu moczowego – co to jest?

Zakażenie układu moczowego (ZUM) to z reguły infekcja bakteryjna, której częstośćwystępowania wzrasta u osób starszych. Często ma charakter nawracający. Może dotyczyć dolnych dróg moczowych lub nerek. Istnieje podział na powikłane oraz niepowikłane zakażenia układu moczowego. W populacji seniorów zdecydowanie częściej występują pierwsze z wymienionych. Powikłane ZUM dotyczą zwykle osób z upośledzeniem odporności albo nieprawidłowościami w budowie układu moczowego. Mogą też być związane z kolonizacjami bakteryjnymi, np. u chorych zacewnikowanych na stałe. Zakażenie układu moczowego jest szczególnym problemem ludzi starszych przebywających w domach opieki. W niektórych przypadkach przyczynia się do bakteriemii lub nawet sepsy. Zwiększone ryzyko zgonu występuje zwłaszcza u osób niedołężnych, z lekoopornością oraz niskim stężeniem albuminy. Do pojawienia się ZUM predysponuje samo unieruchomienie w łóżku, które przyczynia się do zalegania moczu w pęcherzu. Zaburzenia mikcji występują równie często w przewlekłych chorobach neurologicznych i podczas stosowania niektórych leków. Na częstość występowania ZUM wpływa także niedobór estrogenów u kobiet, niedożywienie, złamania kręgów czy demencja wynikająca z powtarzających się udarów mózgu.

• Zakażenie dolnych dróg moczowych – do rozpoznania może posłużyć badanie ogólne moczu i posiew moczu. ZUM cewki moczowej występuje dość rzadko w populacji osób starszych. Zdecydowanie częstsze jest zapalenie pęcherza.

• Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek – oprócz ogólnego badania moczu zastosowanie znajduje diagnostyka pomocnicza, w tym oznaczenie CRP, stężenie kreatyniny we krwi oraz USG. W podeszłym wieku choroba może przyczynić się do bakteriemii i urosepsy, co stanowi zagrożenie życia.

Wyróżnia się następujące postaci kliniczne:

• objawowe zakażenie układu moczowego – związane z obecnością drobnoustrojów

chorobotwórczych w drogach moczowych;

• bakteriomocz bezobjawowy – brak typowych symptomów ZUM.

Zakażenie układu moczowego u osób starszych – objawy

Na przebieg infekcji wpływa wiele czynników. Objawy zależą w głównej mierze od lokalizacji zakażenia. Do rozwoju ZUM dochodzi najczęściej w dolnych drogach moczowych. Do typowych objawów przy zapaleniu pęcherza można zaliczyć ból, kłucie lub pieczenie podczas mikcji, gwałtowne parcie, częstomocz lub nietrzymanie moczu, przerywany strumień. W cięższych przypadkach występuje pogorszenie stanu ogólnego, osłabienie i zaburzenia świadomości. Ból pęcherza jest odczuwalny zazwyczaj w dolnej części brzucha. Dolegliwości bólowe mogą też występować nad spojeniem łonowym.

Nieleczona infekcja układu moczowego zwiększa ryzyko zapalenia nerek. Szczególnie wtedy, gdy dotyka osób starszych. Dolegliwości przy ostrym odmiedniczkowym zapaleniu nerek zależą w znacznym stopniu od wieku chorego i mogą być również odczuwalne w dolnych drogach moczowych. Zdarza się, że pojawiają się w okolicy lędźwiowej. Do objawów ogólnych odmiedniczkowego zapalenia nerek należy:

• wysoka gorączka, dreszcze;

• uczucie rozbicia lub ospałość;

• zaburzenia świadomości;

• nudności, wymioty;

• majaczenia, a nawet upadki.

Odczuwalny może być także ból pęcherza po oddaniu moczu i podczas mikcji oraz częste parcia. W przypadku współwystępowania kamicy dochodzi zwykle do krwawienia z dróg moczowych. Wówczas typowa jest zmiana koloru moczu na czerwony. 

Jak leczyć zakażenie dróg moczowych u osoby starszej?

Postępowanie terapeutyczne zależy od lokalizacji ZUM oraz stopnia nasilenia objawów. Leczenie zakażenia układu moczowego należy rozpocząć po wykonaniu niezbędnych badań diagnostycznych. Zazwyczaj trwa od 7 do 14 dni. Z reguły składa się z trzech elementów: leczenia zachowawczego, przeciwzapalnego i przeciwbólowego oraz antybiotykoterapii. Wskazane jest prowadzenie oszczędnego trybu życia czy zapobieganie skutkom nietrzymania moczu, tj.

stosowanie odpowiednich wyrobów chłonnych. W terapii infekcji dróg moczowych zastosowanie znajdują antybiotyki oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne. Wspomagająco można też korzystać z domowych sposobów, m.in. wzbogacenie diety o produkty będące źródłem witaminy C (np. spożywanie żurawiny). Nie należy też zapominać o właściwym nawadnianiu organizmu, które pomaga w wypłukiwaniu patogenów z dróg moczowych. Za kłujący ból pęcherza u mężczyzny odpowiada najczęściej zakażenie bakteryjne. W tym przypadku sprawdzą się leki dostępne na receptę, np. fluorochinolon. U kobiet leczenie rozpoczyna się zwykle od podania kotrimoksazolu.

Ryzyko nawracających zakażeń układu moczowego

Częstość występowania ZUM rośnie wraz z wiekiem. Jednocześnie wzrasta ryzyko występowania nawracających infekcji. Z tego względu istotne znaczenie ma profilaktyka, dzięki której można przeciwdziałać kolejnym zakażeniom układu moczowego. Przede wszystkim rekomenduje się zmianę nawyków dnia codziennego, przestrzeganie zasad higieny intymnej, oddawanie moczu przed snem, picie odpowiedniej ilości płynów (ok. 1,5 litra na dobę). W przypadku nawracających ZUM wskazane jest podawanie małej dawki leków przeciwbakteryjnych. Lekarz może zalecić kobietom przyjmowanie estrogenów w postaci globulek lub kremu oraz probiotyków. Wskazane jest także picie szklanki soku żurawinowego raz dziennie. W ramach profilaktyki zakażeń układu moczowego zaleca się leczenie zaparć, unikanie kąpieli w niesprawdzonych miejscach, regularne i kompletne opróżnianie pęcherza moczowego oraz zastosowanie lekkostrawnej diety. Warto też korzystać z ogólnodostępnych preparatów, które zawierają w składzie wyciąg z korzenia pietruszki, liści brzozy czy ziela rumianku.