Kwas moczowy należy do grupy organicznych związków chemicznych, które są jednym z końcowych produktów przemiany materii. Powstaje w wyniku rozpadu zasad purynowych znajdujących się w komórkach organizmu i pożywieniu. Kwas moczowy wydalany jest głównie z moczem. W mniejszym stopniu ulega rozkładowi w jelitach. Co wskazuje na podwyższony poziom kwasu moczowego? Jakie badania warto wykonać? Podpowiadamy. 

Jakie są objawy podwyższonego kwasu moczowego? 

Jako produkt przemian metabolicznych nie ulega dalszemu przekształceniu w organizmie. Kwas moczowy jest pochodną puryn, tj. związków organicznych występujących w wielu produktach spożywczych. Do organizmu docierają wraz z pożywieniem (np. podczas jedzenia wątróbki, dziczyzny, owoców morza lub spożywania piwa), a do ich degradacji dochodzi pod wpływem różnych enzymów. Kwas moczowy powstaje w wyniku licznych przemian metabolicznych. Niewielka jego ilość jest naturalnym składnikiem ludzkiej krwi. 

Stężenie kwasu moczowego zależy w głównej mierze od tempa procesów syntezy oraz wydalania z organizmu. Za ten proces odpowiadają głównie nerki. Rzadziej usuwany jest przez bakterie jelitowe w przewodzie pokarmowym. Podwyższony poziom kwasu moczowego w surowicy krwi może wynikać z nieprawidłowej diety, otyłości, cukrzycy, przyjmowania niektórych leków diuretycznych lub uwarunkowań genetycznych. Jego wydalanie bywa utrudnione w przypadku schorzeń rozrostowych, kamicy czy dny moczanowej. Czasami gromadzi się w dużych ilościach u osób zmagających się z niektórymi chorobami metabolicznymi. 

Co może wskazywać na podwyższony kwas moczowy? Objawy i dolegliwości, jakie pojawiają się najczęściej u chorych to:

  • gorączka; 
  • opuchnięte i bolące stawy;
  • krwiomocz;
  • ból i pieczenie w okolicy pęcherza moczowego;
  • nudności, wymioty;
  • zmiana koloru oraz zastój moczu.

Mniej powszechny jest niski poziom kwasu moczowego. Osoby zmagające się z tym rodzajem zaburzenia mogą oddawać mocz częściej niż zwykle. Aby zapobiec odwodnieniu organizmu, powinny spożywać więcej płynów. Zdecydowanie częściej występuje zbyt wysokie stężenie kwasu moczowego. Podwyższony poziom może też wywoływać nadwrażliwość i zaczerwienienie skóry wokół stawów, ból brzucha oraz w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. W przypadku pojawienia się niepokojących objawów, warto skonsultować się z lekarzem, który zleci odpowiednie badania. Monitowanie stężenia jest wskazane zwłaszcza u osób z podejrzeniem dny moczanowej, chorobą nowotworową czy diagnozowanych w kierunku zespołu Fanconiego, schorzenia Lescha-Nyhana lub von Gierkego. 

Badania kwasu moczowego i normy 

Diagnostyka pozwala na ocenę, w jakim stopniu organizm wytwarza i usuwa końcowy produkt metabolizmu zasad purynowych. Badanie stężenia kwasu moczowego może też posłużyć do kontrolowania oraz skuteczności leczenia. Niejednokrotnie jest zlecane w celu zdiagnozowania dny moczanowej zaliczanej do chorób metabolicznych. Materiał do badania może pochodzić z surowicy (krwi żylnej) lub dobowej zbiórki moczu. Niekiedy lekarz zaleca wykonanie RTG, USG, TK lub MR. W przypadku podejrzenia dny moczanowej może też skierować na badanie płynu stawowego oraz tzw. guzków dnawych. 

Możliwe jest oszacowanie i stałe monitorowanie stężenia kwasu moczowego. Badanie biochemiczne zleca się przede wszystkim osobom, u których istnieje podejrzenie dny moczanowej lub chorób nerek. Polega na pobraniu krwi z żyły łokciowej, czyli wygląda jak większość badań laboratoryjnych. Wykonywane jest za pomocą jednorazowej igły. Pobrany materiał trafia do probówki wysyłanej do analizy. W przypadku występowania objawów wskazujących m.in. na kamienie nerkowe zleca się także dobową zbiórkę moczu. 

Jak przygotować się do badania stężenia kwasu moczowego? Pacjent musi być na czczo, minimum 8 godzin po ostatnim posiłku. Na badanie powinien się zgłosić rano. Wskazane jest unikanie intensywnego wysiłku fizycznego oraz poinformowanie lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach. Odnosi się zwłaszcza do diuretyków, które przyczyniają się do częstego oddawania moczu. Badanie biochemiczne krwi może powodować dyskomfort w miejscu nakłucia. Niezwykle rzadko występuje krwawienie, omdlenie, krwiak czy siniak. W przypadku konieczności oddania do analizy moczu, pacjent powinien go zbierać przez 24 godziny. 

Stężenie kwasu moczowego zależy głównie od czynników, takich jak wiek czy płeć. Może się zmieniać w zależności od wydolności nerek. Prawidłowy wynik oznacza, że w organizmie nie doszło do zaburzeń w metabolizmie puryn. Ile powinno wynosić stężenie kwasu moczowego?

Norma (zakres wartości prawidłowych) oscyluje w granicach 180-420 μmol/L. Przyjmuje się, że jest to od 3 do 7 mg/dl. Wyższe wartości obserwuje się u mężczyzn. Norma u kobiet wynosi 240-300 μmol/L (4-5 mg/dl). Natomiast u mężczyzn kształtuje się na poziomie 300-360 μmol/L (5-6 mg/dl). U dzieci powinna się mieścić w zakresie 210-240 μmol/L (3,5-4 mg/dl). 

Za wysokie stężenie kwasu moczowego – co teraz? 

Wyniki badania należy skonsultować z lekarzem. Podwyższony poziom kwasu moczowego określany jest mianem hiperurykemii. Nadmierny wzrost stężenia może mieć charakter pierwotny lub wtórny. W pierwszym przypadku rozwija się na skutek wrodzonych wad metabolicznych. Pierwotna hiperurykemia występuje niezwykle rzadko (np. zespół Lesch-Nyhana czy zaburzenia sekrecji w kanalikach nerkowych). Natomiast wtórna może wynikać m.in. z diety wysokobiałkowej, która bogata jest w puryny. Sprzyja tworzeniu trudno rozpuszczalnych kryształów odkładających się w tkankach oraz stawach. 

Co najczęściej przyczynia się do hiperurykemii (podwyższony kwas moczowy)? Za wysoki poziom końcowego produktu metabolizmu zasad purynowych może odpowiadać:

  • nadmierne spożycie podrobów, bulionów, wędlin, serów, owoców morza;
  • nadużywanie alkoholu przyspieszającego rozkład puryn;
  • dostarczanie fruktozy w znacznych ilościach;
  • leczenie choroby nowotworowej, przyjmowanie leków immunosupresyjnych; 
  • zatrucie związkami ołowiu lub tlenkiem węgla;
  • zmniejszone wydalanie kwasu moczowego, np. przy przewlekłej niewydolności nerek. 

Hiperurykemia wiąże się z ryzykiem rozwoju kolki nerkowej, która powoduje szereg dolegliwości. Najbardziej charakterystycznym objawem jest silny ból w okolicy lędźwiowej, promieniujący aż do kończyny dolnej. Podwyższenie stężenia kwasu moczowego sprzyja też rozwojowi dny moczanowej, której towarzyszy gorączka i osłabienie. Choroba zapalna stawów powstaje w wyniku odkładania się złogów kryształów odpowiedzialnych za wywoływanie stanu zapalnego oraz dolegliwości bólowych. Niezależnie od rodzaju schorzenia, niezbędna jest konsultacja lekarska. 

Jak obniżyć poziom kwasu moczowego? 

Przede wszystkim należy zmienić dotychczasowe nawyki żywieniowe. Kluczowe znaczenie ma zmiana diety oraz zadbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu. Przy wysokim stężeniu kwasu moczowego należy pamiętać o spożywaniu 2-3 litrów płynów dziennie. Warto zrezygnować z picia mocnych herbat, kawy, alkoholu oraz jedzenia tłustych potraw, roślin strączkowych czy nabiału. Wskazane jest spożycie owoców, produktów zbożowych i chudego mięsa. 

Do ogólnych zaleceń można zaliczyć konieczność unormowania masy ciała oraz wykluczenie z codziennej diety potraw o dużej zawartości puryny i fruktozy. Osoby zmagające się z podwyższonym poziomem kwasu moczowego powinny kontrolować ogólny stan zdrowia, m.in. po to, by ograniczyć ryzyko rozwoju chorób przewlekłych typu niewydolność nerek czy nadciśnienie tętnicze. 

W niektórych przypadkach konieczne jest wdrożenie środków farmakologicznych. W leczeniu dny moczanowej zastosowanie znajdują niesteroidowe leki przeciwzapalne i glikokortykosteroidy. Wykorzystywana jest również kolchicyna. Do obniżenia poziomu kwasu moczowego służą głównie inhibitory oksydazy ksantynowej. Pomocne mogą okazać się także leki moczopędne, które są dostępne bez recepty. W domowej apteczce nie powinno zabraknąć klasycznych środków przeciwbólowych. Bez wątpienia sprawdzą się podczas napadu kolki nerkowej. Warto też spożywać warzywa i owoce bogate w witaminę C lub korzystać z suplementów diety.