Kamica nerkowa – objawy, przyczyny, leczenie

Choroby układu moczowego są dość powszechne. Mogą mieć różne podłoże oraz powodować rozmaite objawy. Jedną z najczęściej występujących chorób układu moczowego jest kamica nerkowa. Jakie wywołuje objawy? Skąd się bierze? Jak zapobiegać powstawaniu kamieni nerkowych? Podpowiadamy. 

Kamica nerkowa – co to jest? 

Kamica nerkowa (inaczej moczowa, łac. nephrolithiasis, urolithiasis) to choroba, która występuje u ok. 5-20% populacji. Pojawia się na skutek wytrącania się związków chemicznych oraz zalegania nierozpuszczalnych złogów tzw. kamieni w nerkach lub/i innych częściach dróg moczowych. Ze względu na częstość występowania, można ją zaliczyć do chorób ogólnoustrojowych oraz cywilizacyjnych. Jak wskazują statystyki, dotyczy cztery razy częściej osób płci męskiej niż żeńskiej. 

U mężczyzn szczyt zachorowalności na kamicę nerkową przypada na okres między 30. a 50. rokiem życia. Szczególnie narażone są kobiety w wieku 50-70 lat i ciężarne. Dzieje się tak ze względu na częsty zastój moczu i częstotliwość występowania bakteryjnych infekcji dróg moczowych. W przebiegu kamicy charakterystyczna jest skłonność do nawrotów. Szacuje się, że występują one u połowy chorych z pierwszym incydentem kolki nerkowej. Szczególną postacią choroby jest wapnica nerek, która powstaje w wyniku odkładania się złogów wapnia w samym ich miąższu. 

Istnieje kilka rodzajów kamicy nerkowej: 

• cystynowa – u podłoża leży rzadka choroba wrodzona;
• szczawianowa – najpowszechniej występująca, dotyczy ok. 60% chorych;
• fosforanowa – pojawia się często u kobiet w ciąży (8-18% pacjentów);
• moczanowa – cierpi na nią 5-10% chorych, zazwyczaj występuje u osób dostarczających organizmowi zbyt małe ilości wody i płynów. 

Przyczyny kamicy nerkowej 

Odkładanie się złogów w drogach moczowych jest następstwem przesycenia moczu substancjami, które wykazują zdolność do krystalizacji. Wynika z niesprawności mechanizmów zapobiegających agregacji wytworzonych jąder krystalizacyjnych. Do takiej sytuacji dochodzi wskutek wytrącania się z moczu związków wapnia, fosforanów, moczanów, struwitu lub cystyny. Ich stężenie przekracza próg rozpuszczalności w organizmie. Opisywane substancje odkładają się w postaci nierozpuszczalnych złogów, które po pewnym czasie tworzą kamienie nerkowe. 

Czym spowodowana jest kamica nerkowa? Przyczyny odkładania się złogów mogą być różnorodne. Za złożone i wieloczynnikowe zjawisko najczęściej odpowiada: 

• nieprawidłowy odpływ moczu z nerek;
• zbyt kwaśny lub zasadowy odczyn moczu;
• niedobór płynów bądź nadmiar wody z wysokim poziomem minerałów;
• odwodnienie powodujące nadmierne zagęszczenie moczu;
• nadmierna podaż wapnia, witaminy C lub D;
• niedobór magnezu bądź cytrynianów;
• dieta bogata w białko zakwaszająca mocz;
• zaburzenia metaboliczne i infekcje bakteryjne;
• schorzenia przewlekłe;
• stosowanie niektórych leków, np. glikokortykosteroidów;
• czynniki anatomiczne, w tym nieprawidłowości w budowie dróg moczowych. 

Spośród czynników predysponujących do wystąpienia choroby warto wymienić: wiek, płeć, rasę, uwarunkowania genetyczne, styl życia oraz sposób odżywiania. Do rozwoju kamicy mogą też przyczyniać się inne schorzenia, takie jak: kwasica kanalików nerkowych, hiperoksaluria i cystynuria (podwyższone stężenie szczawianów lub cystyny w moczu), cukrzyca typu II, nadciśnienie tętnicze. U wielu chorych występuje w wywiadzie rodzinnym. 

Większe predyspozycje do zachorowania mają nałogowi palacze, jak również osoby długotrwale unieruchomione, przyjmujące niektóre antybiotyki oraz obciążone genetyczną skłonnością do tego schorzenia. Do powstania kamieni nerkowych mogą przyczyniać się czynniki, tj.: skłonności dziedziczne, zakażenia układu moczowego, wady wrodzone, nadczynność przytarczyc, choroba Leśniowskiego-Crohna, długotrwałe leczenie preparatami alkalizującymi. U niektórych pacjentów nie udaje się ustalić bezpośredniej przyczyny schorzenia. 

Kamica nerkowa – objawy 

Przez dłuższy okres czasu choroba może przebiegać bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Kamica rozwija się stopniowo i może nie dawać żadnych symptomów przez wiele lat. Na przebieg choroby wpływa wielkość, kształt oraz umiejscowienie złogów. Brak objawów powoduje, że niejednokrotnie bywa wykrywana przypadkiem, np. w trakcie rutynowych badań. Związki zalegające w moczu tworzą początkowo piasek nerkowy, który może się zbijać w większe złogi zalegające w obrębie nerek i powiększające się stopniowo. Wysokie stężenie opisywanych substancji sprzyja powstawaniu kamieni.

Wielu chorych skarży się na okresowe bóle w okolicy lędźwi albo jamy brzusznej. Silne dolegliwości bólowe występują wtedy, gdy kamienie przemieszczają się z nerek do dalszych odcinków przewodu moczowego. Jeśli tam utknie, blokuje przepływ moczu do pęcherza. Wówczas powoduje obrzęk nerek i sprzyja bakteryjnym zakażeniom układu moczowego. Najbardziej charakterystycznym objawem kamicy nerkowej jest napad kolki nerkowej, który manifestuje silny ból w lędźwiowej części pleców. Często promieniuje do boku i podbrzusza. Mężczyźni mogą odczuwać silne dolegliwości bólowe również w okolicy jąder. 

Atak kolki nerkowej pojawia się nagle i zwykle trwa od 20 do 60 minut. Jeśli kamień jest większych rozmiarów, może się wydłużyć nawet do kilku dni. Atakowi kolki nerkowej towarzyszą zazwyczaj objawy, tj.: silny ból oraz pieczenie podczas oddawania moczu, uczucie niepokoju i rozbicia, bladość skóry, zimne poty, parcie na pęcherz, poczucie niepełnego opróżnienia oraz trudności w jego utrzymaniu. Niekiedy występuje również krwiomocz objawiający się czerwonym zabarwieniem uryny. Możliwe są także zaburzenia erekcji u mężczyzn oraz nawracające zapalenia pęcherza moczowego. 

Kamica nerkowa – nietypowe objawy, jakie towarzyszą wielu chorym to: 

• wymioty oraz wzdęcia brzucha;
• nudności uniemożliwiające przyjmowanie płynów i pokarmów;
• silne osłabienie; 
• utrata przytomności.

Diagnostyka i leczenie kamicy nerkowej 

Za bezbolesne i nieinwazyjne badanie uznaje się USG układu moczowego oraz nerek. Służy ono diagnostyce kamicy i jest wykonywane u osób, którym towarzyszą objawy kolki nerkowej. Badanie USG pozwala na wykrycie obecności złogów oraz dokładne określenie wielkości, umiejscowienia czy liczby kamieni. Stanowi podstawę do dalszej diagnostyki, która może okazać się konieczna przed zabiegowym leczeniem. Na bardziej szczegółowe badania kieruje lekarz urolog po wypisaniu odpowiedniego skierowania. 

Do uzupełnienia podstawowej diagnostyki może posłużyć:

• tomografia komputerowa brzucha – pozwala na uzyskanie dokładnego obrazu jamy brzusznej, umożliwia wykrycie wszystkich typów kamieni moczowych oraz bliższe przyjrzenie się nieprawidłowościom funkcjonowania nerek;
• urografia – przeprowadzana jest po podaniu dożylnie środka kontrastującego i z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego, to metoda obrazowania dróg moczowych, w tym moczowodów, pęcherza oraz nerek.

Sposób leczenia zależy od rodzaju kamicy nerkowej. W większości przypadków wdrażane jest leczenie farmakologiczne. Kamień nerkowy o średnicy do 5 mm może się samoczynnie przemieszczać przez moczowód do pęcherza. Wówczas zaleca się przyjmowanie środków przeciwbólowych oraz leków rozkurczowych. W naturalnym „urodzeniu” kamienia może pomóc picie dużej ilości wody, które pozwala na szybsze rozpuszczenie złogów. Nieinwazyjne metody leczenia znajdują zastosowanie jedynie w przypadku występowania niewielkich złogów przesuwających się samoistnie. 

Operacyjne usuwanie kamieni jest wykorzystywane dość rzadko przy schorzeniach typu kamica nerkowa. Leczenie zabiegowe staje się konieczne w przypadku dużych kamieni przyczyniających się do zastoju moczu oraz pojawienia się krwiomoczu. Mało inwazyjne zabiegi mają na celu robicie złogów i wydalenie ich resztek drogami moczowymi. Istnieje kilka metod leczenia zabiegowego kamicy nerkowej. Spośród najczęściej wykonywanych warto wymienić, tj.: 

• ureterorenoskopia – sprawdza się w przypadku złogów położonych w środkowym i dolnym odcinku moczowodu; nefrolitotrypsja przezskórna – przeprowadzana jest przy dużych złogach o średnicy ponad 2,5 cm;
• litotrypsja pozaustrojowa – zabieg wykonuje się ambulatoryjnie i ma na celu rozdrobnienie kamienia, który potem zostaje wydalony w naturalny sposób. 

Kamica nerkowa – profilaktyka 

Możliwe jest zmniejszenie ryzyka pojawienia się złogów w drogach moczowych. Istotne znaczenie ma właściwe nawadnianie organizmu, o jakie powinny zadbać zarówno osoby zdrowe, jak i zmagające się z kamicą nerkową w przeszłości. Nie bez znaczenia jest także odpowiednia dieta, w tym ograniczenie spożycia białka zwierzęcego, alkoholu oraz soli. W zapobieganiu nawrotom ataku kolki nerkowej może pomóc aktywność fizyczna, właściwa podaż płynów, wapnia oraz błonnika. 

Niezwykle ważnym elementem profilaktyki jest nie tylko efektywne nawodnienie organizmu, ale też rezygnacja z napojów słodzonych, mocnej herbaty i kawy. Zaleca się spożywanie dużej ilości owoców i warzyw, przy czym należy ograniczyć ilość spożywanych cytrusów, szpinaku, szczawiu, rabarbaru czy buraków. Zalecenia żywieniowe powinny być dopasowane do rodzaju kamicy nerkowej.