Nietrzymanie moczu po porodzie - przyczyny i leczenie

Według Międzynarodowego Towarzystwa ds. Kontynencji aż 15-30% kobiet w okresie okołoporodowym cierpi na nietrzymanie moczu. Rzeczywiste rozpowszechnienie tego problemu może być jeszcze większe - wynika to z faktu, że znaczna część kobiet bagatelizuje lub ukrywa objawy, uważając je za wstydliwe. Jakie są przyczyny nietrzymania moczu po porodzie i na czym polega jego leczenie?

Przyczyny nietrzymania moczu po porodzie

Jednym z najczęstszych przejawów osłabienia mięśni Kegla po porodzie jest wysiłkowe nietrzymanie moczu. Charakteryzuje się ono mimowolnym wyciekiem moczu podczas kaszlu, kichania, śmiechu oraz wysiłku fizycznego. Jego przyczyną jest wzrost ciśnienia śródbrzusznego, któremu nie towarzyszy zwiększenie napięcia w obrębie mięśnia wypieracza pęcherza moczowego (jest on osłabiony na skutek ciąży i porodu). Czynnikiem ryzyka wystąpienia poporodowego nietrzymania moczu jest poród siłami natury z powikłanym przebiegiem np. z koniecznością użycia kleszczy lub próżnociągu. Do innych czynników zwiększających ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu po porodzie zaliczamy:

• wielorództwo (liczne porody siłami natury);
  
• duża masa urodzeniowa dziecka (> 4 kg);
• pęknięcie krocza podczas porodu;
• głębokie nacięcie krocza;
• otyłość rodzącej (BMI >30 kg/m2);
• źle gojące się rany krocza;
• urazy mięśni krocza podczas porodu;
• praca fizyczna we wczesnym okresie połogu;
• brak ćwiczeń mięśni dna miednicy w połogu. [1]

Uszkodzenie mięśni dna miednicy (mięśni Kegla) najczęściej występuje podczas II okresu porodu siłami natury. Dochodzi wówczas do maksymalnego rozciągnięcia tkanek kanału rodnego, w tym mięśni dna miednicy, przez główkę płodu. Przy przedłużającym się drugim okresie porodu dochodzi do uszkodzenia mięśni dna miednicy poprzez ich bezpośrednie rozciąganie, rozerwanie lub ucisk nerwu sromowego.

Warto podkreślić, że w okresie okołoporodowym trudno jest precyzyjnie ocenić stopień uszkodzenia mięśni dna miednicy, jakie zaistniały podczas porodu. Objawy kliniczne dysfunkcji mięśni dna miednicy (np. nietrzymanie moczu) mogą wystąpić dopiero po wielu latach od porodu, najczęściej w okresie okołomenopauzalnym. 

Wiele kobiet zastanawia się, jak długo trwa nietrzymanie moczu po porodzie? Jest to kwestia indywidualna, ale poporodowe nietrzymanie moczu zwykle ma charakter przemijający, a wykonywanie odpowiednich ćwiczeń przyspiesza regenerację mięśni pęcherza odpowiedzialnych za trzymanie moczu. Przy regularnym wykonywaniu ćwiczeń mięśni dna miednicy okres występowania inkontynencji po porodzie można skrócić do kilku tygodni, zaś zaniedbanie problemu może prowadzić do przewlekłego nietrzymania moczu. Jeżeli nietrzymanie moczu po porodzie utrzymuje się >6 miesięcy, wówczas pacjentka bezwzględnie powinna zgłosić się do lekarza, gdyż stan ten może wymagać leczenia zabiegowego. [3]

Leczenie nietrzymania moczu po porodzie

Większość przypadków poporodowego nietrzymania moczu ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni-miesięcy od porodu. Proces ten można przyspieszyć poprzez regularny trening mięśni dna miednicy i to właśnie ćwiczenia odgrywają kluczową rolę w powrocie funkcji zwieraczy. Sposób leczenia nietrzymania moczu po porodzie uzależniony jest od stopnia nasilenia zaburzenia oraz preferencji pacjentki. Jeżeli trening mięśni dna miednicy nie przyniósł oczekiwanych rezultatów, wówczas należy rozważyć następujące metody leczenia:

• laseroterapię - promienie lasera powodują obkurczenie ścian pochwy, wzmocnienie okolicznych tkanek oraz stymulują produkcję kolagenu. Zabieg wykonywany jest przez lekarza ginekologa, a w razie potrzeby może być powtarzany;
• elektrostymulację - metoda ta polega na stymulowaniu mięśni dna miednicy prądem o niskiej częstotliwości. Elektrostymulacja wywołuje skurcz mięśnia zwieracza zewnętrznego cewki moczowej, powodując jej zaciśnięcie i wzrost ciśnienia wewnątrzcewkowego oraz skurcz dźwigaczy odbytu przyczyniający się do uniesienia szyi pęcherza oraz wydłużenia początkowego odcinka cewki moczowej. Ponadto, wyzwalane pobudzenia biegnące przez nerwy sromowe do rdzenia kręgowego przyczyniają się do poprawy funkcjonowania tej drogi odruchowej. Wszystko to doprowadza do wzmocnienia mięśni dna miednicy, które wcześniej utraciły swoją funkcję i uległy osłabieniu. Elektrostymulacja powinna być wykonywana przez doświadczonego fizjoterapeutę uroginekologicznego, a pierwsze efekty zabiegów mogą być widoczne już po kilku tygodniach [4];
• leczenie operacyjne  - zalecanymi technikami leczenia chirurgicznego są:
• zabiegi pętlowe - polegają na wprowadzeniu pod cewkę moczową specjalnej taśmy wykonanej z materiału syntetycznego, w celu uniesienia i podparcia cewki moczowej oraz połączenia cewkowo-pęcherzowego;
• operacja sposobem Burcha - polega ona na “podwieszeniu” tkanek okolicy szyi pęcherza do więzadła ściany jamy brzusznej.

U pacjentek karmiących piersią, z uwagi na możliwość przenikania leków do pokarmu kobiecego, z reguły unika się wdrażania farmakoterapii.  [1] [2]

Ćwiczenia dla kobiet po porodzie na nietrzymanie moczu 

Jak już wspomniano, brak ćwiczeń mięśni dna miednicy w okresie połogu stanowi niezależny czynnik ryzyka wystąpienia nietrzymania moczu po porodzie. Osłabienie mięśni dna miednicy związane ze zmianami strukturalno-anatomicznymi zachodzącymi podczas ciąży i porodu może prowadzić do wielu niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu;
• nietrzymanie gazów i/lub stolca;
• zaburzenia statyki narządu rodnego (obniżenie pęcherza moczowego, obniżenie i wypadanie macicy i/lub pochwy).

Poporodowe nietrzymanie moczu najczęściej ma charakter przemijający, a regularne trenowanie mięśni Kegla po porodzie przyspiesza regenerację mięśni odpowiedzialnych za kontynencję moczu.

Pacjentki po rozwiązaniu ciąży drogą cięcia cesarskiego także wymagają wzmocnienia mięśni Kegla. Proces rehabilitacji mięśni dna miednicy powinien zostać wdrożony w szczególności u wieloródek, u których dno miednicy zostało osłabione już podczas wcześniejszych ciąż i porodów. 

Ćwiczenie mięśni Kegla po porodzie stanowi profilaktykę wysiłkowego nietrzymania moczu oraz obniżania się narządu rodnego, a także przyspiesza powrót funkcji seksualnych. Po porodzie siłami natury ćwiczenia wzmacniające mięśnie dna miednicy można wprowadzać już w pierwszej dobie po rozwiązaniu (optymalnie po upływie 10-12 h od porodu). U pacjentek po cięciu cesarskim ćwiczenia wprowadza się po około 24 h, w zależności od zaleceń lekarza. Trenowanie mięśni Kegla po porodzie powinno się odbywać pod ścisłym nadzorem położnej, a w późniejszym okresie połogu - pod opieką fizjoterapeuty uroginekologicznego. 

Przykładowe ćwiczenia mięśni dna miednicy dla kobiet po porodzie

Do przykładowych ćwiczeń mięśni Kegla zalecanych dla pacjentek w 1-2 dobie po porodzie pochwowym oraz w 2-3 dobie po cięciu cesarskim zaliczamy:

• zaciskanie zgiętych, złączonych kolan w pozycji leżącej na plecach;
• ściskanie kolanami małej piłki lub poduszki w pozycji leżącej na plecach;
• zaciskanie pośladków leżąc na plecach.

W kolejnych dniach połogu (3-7 doba) zaleca się dołączenie ćwiczeń polegających na czynnym zaciskaniu mięśni otaczających pochwę oraz odbyt w pozycji leżącej na plecach. W kolejnych tygodniach stopniowo wprowadza się czynne ćwiczenia mięśni dna miednicy i krocza w pozycji stojącej. 

Podczas wykonywania spięcia mięśni dna miednicy powinno się rozluźnić mięśnie brzucha, ud oraz pośladków. Każdy trening należy zakończyć rozluźnieniem tej partii mięśni - zapobiega to wytwarzaniu nadmiernego napięcia w obrębie mięśni dna miednicy po zakończeniu ćwiczeń. [2]

Środki chłonne na nietrzymanie moczu po porodzie

Nietrzymanie moczu po porodzie może mieć zróżnicowane nasilenie - od popuszczania pojedynczych kropli moczu aż do okresowego wyciekania dużych ilości moczu. W żadnej z tej sytuacji kobieta nie musi jednak rezygnować z dotychczasowego trybu życia, gdyż na rynku dostępny jest szereg wyrobów chłonnych o różnym stopniu chłonności oraz w różnych rozmiarach. W zależności od stopnia nasilenia nietrzymania moczu pacjentki mogą wybrać:

• wkładki urologiczne - przeznaczone dla kobiet z lekkim i umiarkowanym nietrzymaniem moczu;
• majtki chłonne - chronią w przypadku lekkiego, umiarkowanego i ciężkiego nietrzymania moczu.

Dzięki korzystaniu z wyrobów chłonnych, które idealnie dopasowują się do kształtu ciała i neutralizują nieprzyjemne zapachy, pacjentki mogą czuć się komfortowo i w pełni korzystać z życia. 

Podsumowanie

Nietrzymanie moczu po porodzie jest powszechnym problemem, który negatywnie wpływa na samoocenę i codzienne funkcjonowanie kobiet w okresie połogu. Głównymi czynnikami wystąpienia inkontynencji po porodzie są liczne porody drogą pochwową, porody zabiegowe, poród dziecka o dużej masie urodzeniowej, nacięcie krocza oraz urazy mięśni krocza podczas porodu. Odpowiednio wczesne rozpoczęcie ćwiczeń mięśni Kegla po porodzie zmniejsza nasilenie nietrzymania moczu oraz skraca czas do odzyskania pełnej kontroli nad kontynencją moczu. 

Bibliografia:

[1] “Położnictwo i ginekologia tom 1-2” G. Bręborowicz, wydawnictwo PZWL, Warszawa 2015, wyd.2

[2] https://www.forumginekologii.pl/artykul/rehabilitacja-dna-miednicy-u-kobiet-w-pologu

[3]  Grażyna Stadnicka, Grażyna J. Iwanowicz-Palus, Etiologia wysiłkowego nietrzymania moczu w aspekcie porodu drogami natury, European Journal of Medical Technologies 2015; 4(9): 8-15

[4] “Elektrostymulacja mięśni dna miednicy w nietrzymaniu moczu u kobiet” K. Gałczyński, K. Romanek, B. Kulik-Rechberger, T. Rechberger, Przegląd Menopauzalny 2011; 6: 427–431