Przerost prostaty, czyli wg nomenklatury medycznej łagodny przerost (rozrost) gruczołu krokowego to powszechna przypadłość mężczyzn związana z wiekiem. Jakie są przyczyny i objawy przerostu prostaty? Jak leczy się przerost gruczołu krokowego i czy przerost prostaty może się cofnąć?
Kiedy występuje przerost prostaty?
Gruczoł krokowy (prostata, stercz) to narząd, który występuje u mężczyzn. Znajduje się tuż pod pęcherzem moczowym i otacza cewkę moczową. Główną funkcją prostaty jest produkcja płynu stanowiącego jedną trzecią objętości nasienia. Płyn ten jest nośnikiem dla plemników, źródłem składników odżywiających plemniki i źródłem składników, które pozytywnie wpływają na ruchliwość męskich komórek rozrodczych oraz zwiększają czas ich przeżycia w drogach rodnych kobiety.
Począwszy od piątej dekady życia mężczyzny, gruczoł krokowy zaczyna się stopniowo powiększać. Badania statystyczne wykazują, że objawy przerostu prostaty występują u ok. 31% mężczyzn powyżej 50. roku życia i co najmniej 50% powyżej 60. roku życia. Łagodny rozrost prostaty jest nieuniknioną chorobą starzejącej się populacji męskiej. Oceny histopatologiczne tkanek stercza, które zostały przeprowadzone w badaniach sekcyjnych pokazały, że w przedziale wieku 60-70 lat zmiany histologicznie w gruczole krokowym o charakterze łagodnego rozrostu występują aż u 80% mężczyzn.
Za główną przyczynę przerostu stercza uważa się zmiany hormonalne. Badania wykazały, że łagodny rozrost gruczołu krokowego zależny jest od zaburzeń hormonalnych oraz dotyczy zrębu stercza i jego elementów gruczołowych. Wykazano, że rolę w rozwoju zmian rozrostowych prostaty pełnią specjalne białka – czynniki wzrostu oraz estrogeny. Czynniki wzrostu stymulują namnażanie się komórek. Ich działanie proliferacyjne umożliwiają hormony - androgeny i estrogeny. Co ważne komórki zrębu gruczołu krokowego posiadają receptory estrogenowe, dzięki temu hormony te mogą na nie działać. A skąd estrogeny, czyli żeńskie hormony płciowe w organizmie mężczyzn? Występują w nim naturalnie, ok. 20% estrogenów jest produkowane przez jądra, a pozostałe 80% powstaje z przekształcenia testosteronu i androstendionu pod wpływem enzymu aromataza. Wraz z wiekiem maleje ilość produkowanego przez jądra testosteronu, dlatego zaburzone zostają proporcje pomiędzy testosteronem a estrogenami. Co z kolei powoduje, że estrogeny wpływają na rozrost komórek zrębu prostaty.
Wśród innych czynników ryzyka łagodnego przerostu prostaty wymienia się czynniki środowiskowe (badania epidemiologiczne wskazują, że częściej chorują mieszkańcy dużych miast, zamieszkujący tereny zanieczyszczone), siedzący tryb życia, stres i napięcie nerwowe, dieta (do niekorzystnych czynników zalicza się nadmiar spożywanego mięsa i jego przetworów, mała ilość warzyw, nadużywanie alkoholu i palenie papierosów).
Objawy przerostu prostaty
Łagodny przerost prostaty nie pojawia się nagle. Choroba rozwija się stopniowo, początkowo bywa niezauważona, a pierwsze symptomy często są lekceważone. Z biegiem czasu objawy przerostu prostaty nasilają się i stają się coraz bardziej uciążliwe oraz niebezpieczne dla zdrowia. Są one głównie związane z oddawaniem moczu (czyli mikcją), ponieważ rozrastająca się prostata zaczyna uciskać przechodzą przez nią cewkę moczową. W miarę rozwoju przerostu prostaty, może również przerastać mięsień wypieracza pęcherza moczowego. W miarę upływu czasu i rozwoju choroby mięśnie pęcherza zostają osłabione. Zachodzą również zmiany w śluzówce pęcherza moczowego. Wymienione zmiany powodują upośledzenie funkcji pęcherza.
Do typowych objawów przerostu prostaty należą m.in.:
- konieczność częstszego niż zwykle oddawania moczu, również w nocy (częstomocz)
- uczucie ciągłego parcia na pęcherz
- naglące parcie na pęcherz (uczucie natychmiastowej potrzeby oddania moczu)
- słaby, wolny lub przerywany strumień moczu
- uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego
- duży wysiłek podczas oddawania moczu
- trudności z rozpoczęciem mikcji
- skąpomocz
- nietrzymane moczu
- ból i pieczenie podczas opróżniania pęcherza
Poważnym powikłaniem przerostu gruczołu krokowego jest zatrzymanie moczu, które może być całkowite lub częściowe. Całkowite zatrzymanie moczu oznacza zupełny brak opróżniania pęcherza, który wypełniając się coraz bardziej moczem powiększa się i rozciąga. To powoduje silny ból w dole brzucha. Całkowite zatrzymanie moczu jest bardzo niebezpieczne i wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej. Częściowe zatrzymanie moczu występuje wtedy, gdy pęcherz jest opróżniany jedynie w części, a pozostała część moczu zalega w nim. Taki stan może trwać długo, nawet miesiącami. Może to prowadzić do niekontrolowanego nietrzymania moczu. Długo trwające częściowe zatrzymanie moczu może być również przyczyną utrudnienia odpływu moczu z nerek, co prowadzi do rozwoju nefropatii zaporowej. Częstym powikłaniem jest też zakażenie układu moczowego.
Jak zahamować rozrost prostaty?
Leczenie przerostu prostaty obejmuje zmiany stylu życia, leczenie farmakologiczne i leczenie chirurgiczne. Wybór odpowiedniego sposobu leczenia zależy od nasilenia objawów i dolegliwości, wieku chorego, ogólnego stanu zdrowia oraz chorób współistniejących. Celem leczenia jest złagodzenie objawów łagodnego przerostu gruczołu krokowego, zahamowanie rozrostu prostaty czy też usunięcie przeszkody utrudniającej odpływ moczu. W sytuacji gdy objawy przerostu prostaty są niewielkie, bardzo dobre efekty dają same zmiany stylu życia, które obejmują m.in.
- ograniczenie spożycia kofeiny
- zaprzestanie palenia tytoniu
- planowanie spożycia płynów w ciągu dnia biorąc pod uwagę aktywności (np. mniej płynów spożywanych przed planowanym wyjściem z domu, gdy utrudnione będzie korzystanie z toalety)
- dwukrotne oddanie moczu w odstępie kilku minut, co pozwala lepiej opróżnić pęcherz i wydłużyć czas pomiędzy mikcjami
Leki stosowane w leczeniu przerostu prostaty to:
- leki alfa-adrenolityczne (lafa-blokery), które prowadzą do zmniejszenia napięcia włókien mięśniowych odpowiedzialnych za wielkość oporu cewkowego – ułatwiają odpływ moczu poprzez rozluźnienie mięśni dróg moczowych
- leki blokujące 5-alfa reduktazę, które wpływają na przemianę hormonalną ograniczając w sposób istotny przejście testosteronu w jego aktywną postać, co hamuje rozrost stercza
Leczenie chirurgiczne jest stosowane w sytuacji gdy objawy przerostu prostaty są bardzo nasilone i uciążliwe lub brak jest poprawy w trakcie leczenia farmakologicznego. Narastające dolegliwości, powiększający się stale gruczoł krokowy i brak skuteczności leczenia farmakologicznego to względne wskazania do przeprowadzenia leczeni zabiegowego. Natomiast do wskazań bezwzględnych zaliczamy: kamicę pęcherza moczowego, nawracający krwiomocz, nawracające zakażenia układu moczowego, obustronne wodonercze.
Czy przerost prostaty może się cofnąć?
Leczenie przerostu prostaty ma na celu złagodzenie objawów i poprawę komfortu życia osoby chorej. Podjęcie leczenia farmakologicznego czy też chirurgicznego przynosi poprawę u ok. 75-80% pacjentów, natomiast należy pamiętać, że przerost prostaty to proces postępujący, dlatego najczęściej nie udaje się go zupełnie zatrzymać.
Bibliografia:
- Miernik A, Gratzke C. Current Treatment for Benign Prostatic Hyperplasia. Dtsch Arztebl Int. 2020 Dec 4;117(49):843-854. doi: 10.3238/arztebl.2020.0843. PMID: 33593479; PMCID: PMC8021971.
- Madersbacher S, Sampson N, Culig Z. Pathophysiology of Benign Prostatic Hyperplasia and Benign Prostatic Enlargement: A Mini-Review. Gerontology. 2019;65(5):458-464. doi: 10.1159/000496289. Epub 2019 Apr 3. PMID: 30943489.
- Kwias Z. The diagnosis and treatment of benign prostate hyperplasia. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2005;8(2):15-23.
- Borówka A, Kwias Z. Łagodny rozrost stercza - podstawowe wiadomości dla lekarza rodzinnego. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2001;4(10):116-126.
- https://www.mp.pl/pacjent/urologia/168064,lagodny-przerost-stercza
