Większości osób z pewnością zdarzyło się choć raz obudzić się w nocy z powodu uczucia parcia na pęcherz i związanej z nim konieczności oddania moczu. Jeśli sytuacja ta powtarza się często, to w znaczący sposób pogarsza jakość snu pacjenta oraz prowadzi do wielu niekorzystnych powikłań zdrowotnych. Czym jest nykturia oraz na czym polega jej leczenie?
Co to jest nykturia?
Zgodnie z definicją Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (International Continence Society) nykturia jest to dolegliwość zmuszająca pacjenta do obudzenia się w celu oddania moczu jedno- lub wielokrotnie w ciągu nocy, przy czym mikcja jest poprzedzona snem. Uważa się, że znaczenie kliniczne ma co najmniej dwukrotne przebudzanie się w nocy w celu oddania moczu, bowiem istotnie pogarsza to jakość życia chorego. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 nykturia została oznaczona kodem R35.
Nykturia stanowi poważny problem kliniczny, gdyż wywiera niekorzystny wpływ na jakość snu, co znajduje odzwierciedlenie w pogorszeniu codziennego funkcjonowania pacjentów. Częste nocne przebudzenia związane z potrzebą oddania moczu sprawiają, że w ciągu dnia pacjenci są bardziej senni, skarżą się na bóle głowy, rozdrażnienie oraz problemy z koncentracją. W przypadku pacjentów w podeszłym wieku nykturia i nocne wstawanie do toalety mogą przyczyniać się do upadków i wystąpienia skomplikowanych złamań, które znacząco zwiększają śmiertelność w tej grupie wiekowej.
Nykturia może występować u osób w każdym wieku - wśród osób młodszych częściej dotyczy kobiet (zwłaszcza podczas ciąży i bezpośrednio po porodzie), natomiast >60 roku życia częściej obserwuje się ją u mężczyzn z uwagi na powszechnie występujący w tej grupie wiekowej łagodny przerost gruczołu krokowego (prostaty). [1] [3]
Przyczyny nykturii
Do najczęstszych przyczyn nykturii zaliczamy:
- nocną poliurię - definiuje się ją jako wydalanie w nocy objętości moczu przekraczającej 33% całkowitej dobowej ilości moczu u osób >65 roku życia i >20% u osób młodszych. Nocna poliuria jest głównie spowodowana zmniejszeniem wydzielania wazopresyny (hormonu odpowiedzialnego za wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych) w godzinach wieczornych i podczas snu. Szacuje się, że nocna poliuria odpowiada za około 80% wszystkich przypadków nykturii.
- choroby ogólnoustrojowe:
- cukrzyca;
- choroby nerek;
- niewydolność serca;
- niewydolność wątroby;
- moczówka prosta;
- zespół bezdechu śródsennego
- schorzenia neurologiczne:
- zespół niespokojnych nóg;
- wczesna faza choroby Parkinsona;
- demencja;
- padaczka
- zmniejszenie pojemności pęcherza moczowego:
- przeszkoda podpęcherzowa (przerost prostaty - najczęstsza przyczyna nykturii u mężczyzn);
- nadreaktywność pęcherza moczowego;
- pęcherz neurogenny;
- choroby nowotworowe w obrębie dolnego odcinka układu moczowego;
- zaburzenia pooperacyjne.
- czynniki związane z dietą:
- spożywanie dużych ilości płynów bezpośrednio przed snem, spożywanie alkoholu i napojów zawierających kofeinę;
- spożywanie dużych ilości soli
- przyczyny farmakologiczne - przyjmowanie leków moczopędnych, kortykosteroidów, leków psychotropowych, przeciwpadaczkowych. [2] [4]
Leczenie nykturii
Sposób leczenia nykturii uzależniony jest od przyczyny leżącej u jej podłoża. Niezależnie od leczenia farmakologicznego i/lub zabiegowego zaleca się wprowadzenie następujących modyfikacji stylu życia:
- ograniczenie ilości przyjmowanych płynów w godzinach wieczornych;
- unikanie alkoholu oraz napojów zawierających kofeinę, zwłaszcza w godzinach wieczornych;
- zmiana godziny przyjmowania leków o działaniu moczopędnym - preparaty te powinny być przyjmowane w godzinach porannych, nie zaś wieczorem;
- opróżnianie pęcherza przed pójściem spać;
- jeżeli występują obrzęki kończyn dolnych, korzystny wpływ na zapobieganie nykturii ma uniesienie kończyn dolnych przed położeniem się do łóżka;
- modyfikacja nawyków żywieniowych - przewlekłe zaparcia mogą wywoływać uczucie parcia na pęcherz, dlatego wprowadzenie diety bogatobłonnikowej może pozytywnie wpłynąć na redukcję tych dolegliwości;
- codzienna aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności;
- trening mięśni dna miednicy.
Jeżeli wyżej wymienione działania nie przyniosą oczekiwanego efektu, wówczas należy wspólnie z lekarzem rozważyć wdrożenie leczenia farmakologicznego. Rodzaj farmakoterapii uzależniony jest od przyczyny nykturii u konkretnego pacjenta:
- w przypadku nocnej poliurii lekiem z wyboru jest desmopresyna. Jest to syntetyczny analog wazopresyny, który zwiększa resorpcję zwrotną wody w kanalikach nerkowych, tym samym zmniejszając objętość produkowanego moczu;
- u mężczyzn z nykturią spowodowaną łagodnym rozrostem gruczołu krokowego, podstawową grupę leków stanowią antagoniści receptorów ∝-adrenergicznych w gruczole krokowym (doksazosyna, terazosyna, tamsulozyna);
- w przypadku nykturii towarzyszącej pęcherzowi nadreaktywnemu stosuje się leki o działaniu przeciwmuskarynowym (np. tolterodyna), także w połączeniu z desmopresyną;
- w nykturii towarzyszącej chorobom ogólnoustrojowym (m.in. cukrzyca, niewydolność serca) podstawowe znaczenie ma skuteczne leczenie schorzeń leżących u podłoża nykturii (optymalna kontrola glikemii, leczenie niewydolności serca). [2] [4] [5]
Podsumowanie
Nykturia jest objawem, który może występować w przebiegu wielu różnych stanów chorobowych, a także wynikać z diety oraz przyjmowanych leków. Nykturia dotyczy bardzo wielu osób, a jej występowanie znacząco pogarsza komfort życia pacjentów (zwłaszcza jeśli oddają w nocy mocz >2 razy), dlatego tak ważne jest wczesne zdiagnozowanie przyczyny leżącej u jej podłoża oraz jej wyeliminowanie.
Bibliografia:
[1] “Interna Szczeklika 2020” A. Szczeklik, P. Gajewski, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wydanie 11
[2] Rekomendacje diagnostyczno-lecznicze dla pacjentów z nokturią P. Miotła, J. Dobruch, M. Lipiński, T. Drewa, A. Kołodziej, E. Barcz, W. Baranowski, T. Rechberger, P. Chłosta, Przegląd urologiczny, Suplement 2018/3 (109)
[3] https://podyplomie.pl/medycyna/35651,nykturia-diagnostyka-roznicowa-i-leczenie
[4] https://www.mp.pl/medycynarodzinna/praktyka-kliniczna/221139,kluczowe-znaczenie-wywiadu-dla-ustalenia-przyczyny-nykturii-u-mezczyzn
[5] http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?1951
