Większości osób z pewnością zdarzyło się choć raz obudzić się w nocy z powodu uczucia parcia na pęcherz i związanej z nim konieczności oddania moczu. Jeśli sytuacja ta powtarza się często, to w znaczący sposób pogarsza jakość snu pacjenta oraz prowadzi do wielu niekorzystnych powikłań zdrowotnych. Czym jest nykturia oraz na czym polega jej leczenie?

Co to jest nykturia?

Zgodnie z definicją Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (International Continence Society) nykturia jest to dolegliwość zmuszająca pacjenta do obudzenia się w celu oddania moczu jedno- lub wielokrotnie w ciągu nocy, przy czym mikcja jest poprzedzona snem. Uważa się, że znaczenie kliniczne ma co najmniej dwukrotne przebudzanie się w nocy w celu oddania moczu, bowiem istotnie pogarsza to jakość życia chorego. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 nykturia została oznaczona kodem R35. 

Nykturia stanowi poważny problem kliniczny, gdyż wywiera niekorzystny wpływ na jakość snu, co znajduje odzwierciedlenie w pogorszeniu codziennego funkcjonowania pacjentów. Częste nocne przebudzenia związane z potrzebą oddania moczu sprawiają, że w ciągu dnia pacjenci są bardziej senni, skarżą się na bóle głowy, rozdrażnienie oraz problemy z koncentracją. W przypadku pacjentów w podeszłym wieku nykturia i nocne wstawanie do toalety mogą przyczyniać się do upadków i wystąpienia skomplikowanych złamań, które znacząco zwiększają śmiertelność w tej grupie wiekowej. 

Nykturia może występować u osób w każdym wieku - wśród osób młodszych częściej dotyczy kobiet (zwłaszcza podczas ciąży i bezpośrednio po porodzie), natomiast >60 roku życia częściej obserwuje się ją u mężczyzn z uwagi na powszechnie występujący w tej grupie wiekowej łagodny przerost gruczołu krokowego (prostaty). [1] [3]

Przyczyny nykturii

Do najczęstszych przyczyn nykturii zaliczamy:

  • nocną poliurię - definiuje się ją jako wydalanie w nocy objętości moczu przekraczającej 33% całkowitej dobowej ilości moczu u osób >65 roku życia i >20% u osób młodszych. Nocna poliuria jest głównie spowodowana zmniejszeniem wydzielania wazopresyny (hormonu odpowiedzialnego za wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych) w godzinach wieczornych i podczas snu. Szacuje się, że nocna poliuria odpowiada za około 80% wszystkich przypadków nykturii.
  • choroby ogólnoustrojowe:

- cukrzyca;

- choroby nerek;

- niewydolność serca;

- niewydolność wątroby;

- moczówka prosta;

- zespół bezdechu śródsennego

  • schorzenia neurologiczne:

- zespół niespokojnych nóg;

- wczesna faza choroby Parkinsona;

- demencja;

- padaczka

  • zmniejszenie pojemności pęcherza moczowego:

- przeszkoda podpęcherzowa (przerost prostaty - najczęstsza przyczyna nykturii u mężczyzn);

- nadreaktywność pęcherza moczowego;

- pęcherz neurogenny;

- choroby nowotworowe w obrębie dolnego odcinka układu moczowego;

- zaburzenia pooperacyjne.

  • czynniki związane z dietą:

- spożywanie dużych ilości płynów bezpośrednio przed snem, spożywanie alkoholu i napojów zawierających kofeinę;

- spożywanie dużych ilości soli

  • przyczyny farmakologiczne - przyjmowanie leków moczopędnych, kortykosteroidów, leków psychotropowych, przeciwpadaczkowych. [2] [4]

Leczenie nykturii

Sposób leczenia nykturii uzależniony jest od przyczyny leżącej u jej podłoża. Niezależnie od leczenia farmakologicznego i/lub zabiegowego zaleca się wprowadzenie następujących modyfikacji stylu życia:

  • ograniczenie ilości przyjmowanych płynów w godzinach wieczornych;
  • unikanie alkoholu oraz napojów zawierających kofeinę, zwłaszcza w godzinach wieczornych;
  • zmiana godziny przyjmowania leków o działaniu moczopędnym - preparaty te powinny być przyjmowane w godzinach porannych, nie zaś wieczorem;
  • opróżnianie pęcherza przed pójściem spać;
  • jeżeli występują obrzęki kończyn dolnych, korzystny wpływ na zapobieganie nykturii ma uniesienie kończyn dolnych przed położeniem się do łóżka;
  • modyfikacja nawyków żywieniowych - przewlekłe zaparcia mogą wywoływać uczucie parcia na pęcherz, dlatego wprowadzenie diety bogatobłonnikowej może pozytywnie wpłynąć na redukcję tych dolegliwości;
  • codzienna aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności;
  • trening mięśni dna miednicy.

Jeżeli wyżej wymienione działania nie przyniosą oczekiwanego efektu, wówczas należy wspólnie z lekarzem rozważyć wdrożenie leczenia farmakologicznego. Rodzaj farmakoterapii uzależniony jest od przyczyny nykturii u konkretnego pacjenta:

  • w przypadku nocnej poliurii lekiem z wyboru jest desmopresyna. Jest to syntetyczny analog wazopresyny, który zwiększa resorpcję zwrotną wody w kanalikach nerkowych, tym samym zmniejszając objętość produkowanego moczu;
  • u mężczyzn z nykturią spowodowaną łagodnym rozrostem gruczołu krokowego, podstawową grupę leków stanowią antagoniści receptorów ∝-adrenergicznych w gruczole krokowym (doksazosyna, terazosyna, tamsulozyna);
  • w przypadku nykturii towarzyszącej pęcherzowi nadreaktywnemu stosuje się leki o działaniu przeciwmuskarynowym (np. tolterodyna), także w połączeniu z desmopresyną;
  • w nykturii towarzyszącej chorobom ogólnoustrojowym (m.in. cukrzyca, niewydolność serca) podstawowe znaczenie ma skuteczne leczenie schorzeń leżących u podłoża nykturii (optymalna kontrola glikemii, leczenie niewydolności serca). [2] [4] [5]

Podsumowanie

Nykturia jest objawem, który może występować w przebiegu wielu różnych stanów chorobowych, a także wynikać z diety oraz przyjmowanych leków. Nykturia dotyczy bardzo wielu osób, a jej występowanie znacząco pogarsza komfort życia pacjentów (zwłaszcza jeśli oddają w nocy mocz >2 razy), dlatego tak ważne jest wczesne zdiagnozowanie przyczyny leżącej u jej podłoża oraz jej wyeliminowanie. 


Bibliografia:

[1] “Interna Szczeklika 2020” A. Szczeklik, P. Gajewski, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wydanie 11

[2] Rekomendacje diagnostyczno-lecznicze dla pacjentów z nokturią P. Miotła, J. Dobruch, M. Lipiński, T. Drewa, A. Kołodziej, E. Barcz, W. Baranowski, T. Rechberger, P. Chłosta, Przegląd urologiczny, Suplement 2018/3 (109) 

[3] https://podyplomie.pl/medycyna/35651,nykturia-diagnostyka-roznicowa-i-leczenie

[4] https://www.mp.pl/medycynarodzinna/praktyka-kliniczna/221139,kluczowe-znaczenie-wywiadu-dla-ustalenia-przyczyny-nykturii-u-mezczyzn

[5] http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?1951