Zapalenie pęcherza - objawy, przyczyny, leczenie

Zapalenie pęcherza moczowego jest jednym z najczęstszych problemów klinicznych, z którym pacjenci zgłaszają się do lekarza rodzinnego. Szacuje się, że około 50% kobiet i 12% mężczyzn doświadcza w życiu choć raz epizodu zakażenia układu moczowego. Dotyczy ono pacjentów w każdym wieku, jednak najczęściej występuje u kobiet w wieku rozrodczym. Jak objawia się zapalenie pęcherza moczowego i na czym polega jego leczenie?

Zapalenie pęcherza - co to jest?

Zapalenie pęcherza moczowego jest to obecność patogenów chorobotwórczych (najczęściej bakterii) w obrębie pęcherza moczowego. Fizjologicznie, u zdrowego człowieka, drogi moczowe powyżej mięśnia zwieracza pęcherza moczowego są jałowe. Drobnoustroje chorobotwórcze kolonizują układ moczowy drogą wstępującą (przez cewkę moczową, pęcherz moczowy, moczowody, aż do nerek). Pierwszym etapem rozwoju zakażenia układu moczowego jest kolonizacja ujścia cewki moczowej przez bakterie. Dochodzi do niej częściej u kobiet, ponieważ mniejsza jest u nich odległość anatomiczna ujścia zewnętrznego cewki moczowej od odbytu. Dodatkowym rezerwuarem drobnoustrojów może być także przedsionek pochwy. [1]

Zapalenie pęcherza moczowego jest jedną z postaci zakażenia układu moczowego (ZUM), do których należą także:

• bezobjawowy bakteriomocz - jest to stan, w którym w badaniu ogólnym moczu stwierdza się obecność bakterii, ale pacjent nie prezentuje żadnych objawów klinicznych. Bakteriomocz bezobjawowy z reguły nie wymaga leczenia (wyjątek stanowią kobiety w ciąży oraz pacjenci przygotowywani do zabiegów urologicznych);
• ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek - zakażenie obejmujące miąższ nerek.

Szacuje się, że ze względu na odmienną budowę anatomiczną, zakażenie układu moczowego nawet 50 razy częściej występuje u dziewczynek i kobiet, a szczyt zachorowań odnotowuje się u pacjentek w wieku 16-35 lat. Wraz z wiekiem częstość zachorowań u mężczyzn wzrasta, co jest związane z zaburzeniami odpływu moczu w związku z przerostem gruczołu krokowego (prostaty). [2]

Objawy zapalenia pęcherza

Zapalenie pęcherza moczowego najczęściej objawia się:

• częstomoczem (koniecznością częstego oddawania moczu);
• dysurią (bolesne i/lub utrudnione oddawanie moczu - oddawanie moczu kroplami lub przerywanym strumieniem);
• bólem i tkliwością w okolicy nadłonowej (nad spojeniem łonowym).

U niektórych osób dodatkowo może występować nietrzymanie moczu oraz krwiomocz (obecność krwi w moczu). Objawy ogólne, takie jak gorączka, dreszcze, ból głowy, wymioty nie są charakterystyczne dla zapalenia pęcherza i zwykle wskazują na zakażenie górnego odcinka układu moczowego (nerek). 

U małych dzieci objawy zapalenia pęcherza moczowego są zwykle niecharakterystyczne:

• rozdrażnienie;
• apatia;
• brak apetytu;
• gorączka;
• wymioty;
• ból brzucha. 

Zakażenie układu moczowego powinno być brane pod uwagę w diagnostyce różnicowej w każdym przypadku gorączki o nieustalonej etiologii u dzieci. [3]

Jakie są przyczyny zapalenia pęcherza?

Najczęstszą przyczyną zapalenia pęcherza moczowego (75-90% przypadków) jest zakażenie bakterią Escherichia coli. Bakteria ta fizjologicznie występuje w przewodzie pokarmowym (w jelicie grubym), jednak może z łatwością przedostać się z okolic odbytu do ujścia cewki moczowej, a następnie drogą wstępującą do cewki moczowej i pęcherza. Jeżeli zakażenie jest spowodowane przez bakterię E.coli i nie stwierdza się innych czynników sprzyjających występowaniu zapalenia pęcherza (np. nieprawidłowości anatomicznych w obrębie dróg moczowych), wówczas mówimy o niepowikłanym zapaleniu pęcherza moczowego. Dotyczy ono głównie kobiet. 

W około 10% przypadków zapalenie pęcherza moczowego spowodowane jest przez inne patogeny, takie jak Proteus mirabilis, Staphylococcus saprophyticus, Klebsiella spp., Enterococcus spp. 

Znacznie rzadziej przyczyną zapalenia pęcherza moczowego są takie drobnoustroje, jak Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae czy wirusy z grupy Herpes. Patogeny te przenoszone są głównie drogą płciową i najczęściej powodują zakażenia układu moczowego u kobiet aktywnych seksualnie. 

U pacjentów:

• z cukrzycą;
• leczonych antybiotykami;
• przewlekle cewnikowanych;
• po zabiegach w obrębie dróg moczowych;
• leczonych immunosupresyjnie (np. w trakcie chemioterapii)

może występować zapalenie pęcherza moczowego o etiologii grzybiczej (najczęściej spowodowane przez Candida albicans). 

Szczególną postacią zapalenia pęcherza jest krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego wywoływane przez adenowirusy. Występuje ono głównie u dzieci, ma nagły początek i objawia się krwiomoczem, któremu zwykle nie towarzyszy gorączka. 

Do czynników predysponujących do rozwoju zapalenia pęcherza moczowego zaliczamy:

• płeć żeńską - kobiety mają anatomicznie krótszą cewkę moczową oraz mniejszą odległość między ujściem cewki moczowej a odbytem, co sprzyja migracji bakterii z okolic odbytu;
• aktywność seksualną - w trakcie stosunku płciowego może dochodzić do wniknięcia bakterii do wnętrza cewki moczowej i dalej do pęcherza moczowego;
• wrodzone wady układu moczowego (np. refluks pęcherzowo-moczowodowy);
• kamica moczowa;
• zastój moczu (np. u mężczyzn spowodowany przerostem gruczołu krokowego);
• obecność cewnika w pęcherzu moczowym - im dłuższy czas cewnikowania, tym większe ryzyko rozwoju zapalenia pęcherza moczowego;
• cukrzyca (zwłaszcza słabo kontrolowana);
• starszy wiek;
• ciąża i połóg. [1]

Ile trwa zapalenie pęcherza?

Nieleczone zapalenie pęcherza moczowego trwa od tygodnia do kilkunastu dni, a odpowiednio wczesne wdrożenie antybiotykoterapii skraca ten okres do kilku dni. Pomimo, że nawet bez leczenia zapalenie pęcherza stopniowo ustępuje, to należy rozpoznawać je i wdrażać leczenie na jak najwcześniejszym etapie, gdyż infekcje te mają tendencję do nawrotów. 

Nawrót zakażenia układu moczowego definiowany jest jako kolejne zakażenie układu moczowego występujące po leczeniu przeciwdrobnoustrojowym (antybiotykoterapii), które jest spowodowane przetrwaniem w drogach moczowych patogenu będącego przyczyną poprzedniej infekcji. W praktyce, nawrót ZUM rozpoznaje się, jeżeli objawy ponownie wystąpiły <2 tygodni od zakończenia leczenia poprzedniej infekcji oraz czynnikiem etiologicznym jest ten sam drobnoustrój. [1] [4]

Jak leczyć zapalenie pęcherza?

Podstawą leczenia zapalenia pęcherza moczowego jest eliminacja drobnoustrojów chorobotwórczych z układu moczowego poprzez zastosowanie odpowiednich antybiotyków. Lekami pierwszego rzutu w niepowikłanym zapaleniu pęcherza moczowego są:

• furazydyna;
• kotrimoksazol;
• trimetoprim;
• fosfomycyna.

Jeśli istnieje podejrzenie, że zapaleniu pęcherza moczowego może towarzyszyć ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek (u pacjenta występuje ból w okolicy lędźwiowej, gorączka, wymioty), wówczas w leczeniu stosuje się antybiotyk z grupy fluorochinolonów, np. cyprofloksacynę.

W przypadku zapalenia pęcherza moczowego o etiologii grzybiczej lekiem z wyboru jest flukonazol. 

Wyżej wymienione leki (poza furazydyną) dostępne są wyłącznie na receptę. O rozpoznaniu zapalenia pęcherza oraz rodzaju leczenia każdorazowo powinien decydować lekarz. W leczeniu zapalenia pęcherza moczowego należy pamiętać o odpowiedniej podaży płynów w celu właściwego nawodnienia chorego. W przypadku wystąpienia dolegliwości bólowych i/lub gorączki można stosować powszechnie dostępne niesteroidowe leki przeciwzapalne lub paracetamol. 

Jeżeli przyczyną nawracających zapaleń pęcherza moczowego są nieprawidłowości w obrębie dróg moczowych, wówczas podstawowe znaczenie ma interwencja urologiczna. [1] [4]

Podsumowanie

Zapalenie pęcherza to jedna z najczęstszych manifestacji zakażenia układu moczowego, objawiająca się częstomoczem, dysurią i bólem w okolicy nadłonowej. Należy pamiętać, że u dzieci mogą nie występować objawy typowe dla zakażenia układu moczowego, a jedynym symptomem świadczącym o zapaleniu pęcherza może być gorączka. Zapalenie pęcherza moczowego najczęściej ma etiologię bakteryjną, a głównym patogenem odpowiedzialnym za tą infekcję jest Escherichia coli. Leczenie zapalenia pęcherza opiera się na odpowiednio dobranej antybiotykoterapii oraz przyjmowaniu dużej ilości płynów. 

Bibliografia:

[1] “Interna Szczeklika 2020” A. Szczeklik, P. Gajewski, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wydanie 11

[2] Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych pod redakcją prof. dr hab. med. Walerii Hryniewicz, dr hab. med. Michała Holeckiego, Warszawa 2015

[3] https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/51947,zapalenie-pecherza-i-inne-zakazenia-ukladu-moczowego

[4] https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.14.8.