Rak prostaty jest najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn i stanowi 23% wszystkich nowotworów w Polsce. Ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem. Już co piąty mężczyzna z chorobą nowotworową cierpi właśnie na raka prostaty. Co roku ok. 19 tys. mężczyzn choruje na ten nowotwór, a ok. 5 tys. umiera. Tymczasem wcześnie wykryty rak prostaty daje duże szanse na wyleczenie. Ważna jest profilaktyka i regularne wykonywanie badań. Co to jest prostata u mężczyzn? Jaką funkcję pełni prostata? Gdzie jest położona? Jakie badania należy wykonać, aby zbadać prostatę?

Gdzie leży prostata?

Prostata (gruczoł krokowy, gruczoł sterczowy, stercz) to narząd, który jest elementem układu moczowo-płciowego. Prostata jest gruczołem wielkości orzecha włoskiego, który waży ok. 15-20 g. Ma kształt zbliżony do kształtu kasztana, orzecha lub serca. Gruczoł krokowy występuje tylko u mężczyzn. Produkuje specjalny płyn, który jest ważnym składnikiem nasienia (spermy). Stercz jest gruczołem androgenozależnym. Jego wzrost, rozwój i funkcja zależą  od męskiego hormonu - testosteronu.

Gdzie leży prostata u mężczyzn? Znajduje się ona w dolnej części miednicy, w obrębie tzw. miednicy mniejszej, pod pęcherzem moczowym. Przednia część gruczołu krokowego skierowana jest ku spojeniu łonowemu, a od tyłu prostata styka się z odbytnicą. Przez gruczoł sterczowy przebiega cewka moczowa (ten odcinek cewki nazwano sterczowym). Cały gruczoł otoczony jest zbudowaną z tkanki łącznej torebką gruczołu krokowego. W obrębie prostaty wyróżnia się dwa płaty - prawy oraz lewy, które połączone są ze sobą węziną. Węzina rozrastając się w późniejszym wieku, może tworzyć tzw. płat środkowy. Płat ten, częściej nazywany trzecim, może uciskać dno pęcherza moczowego oraz wrastać w ujście wewnętrzne cewki, przez co utrudnia odpływ moczu. Dlatego też chorobom prostaty często towarzyszą dolegliwości związane z oddawaniem moczu.

Jakie są funkcje prostaty?

Prostata bierze czynny udział w procesie rozrodczym. Przede wszystkim produkuje płyn, który wchodzi w skład nasienia. Jest to gęsta, mleczna wydzielina o charakterystycznym zapachu (to ona nadaje zapach spermie), która stanowi do 30% całej objętości nasienia. Jaką pełni rolę? Jest nośnikiem, środkiem transportu dla plemników oraz źródłem składników odżywczych dla męskich komórek rozrodczych podróżujących do komórki jajowej. Co więcej, składniki płynu produkowanego przez prostatę zwiększają przeżywalność plemników pozwalając im przetrwać kilka dni w drogach rodnych kobiety oraz pozytywnie wpływają na ich ruchliwość.

Wydzielina prostaty jest transportowana przewodzikami gruczołu krokowego do cewki moczowej . Dochodzi do tego podczas orgazmu, kiedy to dzięki skurczowi mięśni gładkich otaczających prostatę następuje ejakulacja, czyli wytrysk spermy z prącia przez nasieniowody i cewkę moczową.

Najczęstsze problemy związane z prostatą

Od ok. piątej dekady życia prostata u mężczyzn stopniowo zaczyna się powiększać i dochodzi do łagodnego rozrostu prostaty. Powiększający się gruczoł krokowy może powodować zwężenie cewki moczowej, która biegnie przez środek stercza. Rozrost prostaty to proces, który przebiega stopniowo. Z biegiem lat gruczoł krokowy rozrasta się coraz bardziej i coraz silniej zaciska się wokół cewki moczowej, co prowadzi do zaburzeń przepływu moczu. Początkowo objawy są niewielkie, jednak z czasem mogą się nasilać.

Do typowych objawów łagodnego rozrostu prostaty należą:

  • słaby strumień moczu
  • słabnięcie strumienia moczu pod koniec mikcji, kiedy mocz może wypływać tylko kroplami
  • trudności z rozpoczęciem oddawania moczu 
  • uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza
  • zwiększona częstotliwość oddawania moczu
  • naglące parcie na mocz

Bardzo poważną patologią stercza jest rak prostaty. Choroba ta najczęściej rozwija się bardzo powoli i często na początku bezobjawowo. Dlatego tak ważne jest nie unikanie wizyt u lekarza pierwszego kontaktu oraz urologa. Kilka prostych badań pozwala na wczesne wykrycie tego nowotworu, a to z kolei zwiększa szanse na wyleczenie. Jakie objawy powinny nas zaniepokoić i skłonić do wizyty u lekarza? Objawy raka prostaty mogą przypominać te towarzyszące łagodnemu przerostowi prostaty. Czasem dołącza się do nich krwiomocz, bolesność uciskowa kości łonowej, zaburzenia potencji.

Innymi problemami związanymi z gruczołem krokowym jest ostre lub przewlekłe zapalenie prostaty. Co to jest za choroba? Może mieć podłoże bakteryjne lub niebakteryjne. Ostre zapalenie prostaty ma zwykle intensywny przebieg i natężone objawy, np.: zwiększone parcie na mocz, pieczenie podczas oddawania moczu, bóle krocza i podbrzusza, ból podczas mikcji, czasem gorączka. Przewlekłe zapalenie zazwyczaj trwa dość długo od kilku tygodni do nawet kilkunastu miesięcy, a objawy często są mniej natężone.

Badania prostaty - jak bada się prostatę?

Wstępnym, rutynowym badaniem, które pozwala ocenić wielkość i strukturę gruczołu krokowego jest badanie per rectum, czyli lekarska ocena gruczołu krokowego palcem wprowadzonym do odbytnicy. Ponadto, badaniem, które jest stosowane w diagnostyce chorób prostaty jest ocena stężenia we krwi swoistego antygenu sterczowego (PSA). Podwyższone stężenia tego białka występują u mężczyzn z rakiem prostaty, ale co ważne nie każdy mężczyzna z wyższym stężeniem PSA ma raka prostaty. 

W diagnostyce schorzeń prostaty wykorzystuje się również ultrasonografię przezodbytniczą (TRUS), biopsję prostaty, tomografię komputerową miednicy i jamy brzusznej, a rzadziej obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego.

Profilaktyka prostaty

Prawdopodobieństwo zachorowania na raka prostaty rośnie wraz z wiekiem. Do czynników ryzyka należy również otyłość oraz spożywanie produktów bogatotłuszczowych. Z kolei aktywność fizyczna, spożywanie produktów bogatych w antyoksydanty zmniejsza ryzyko zachorowania na raka prostaty. Dlatego też odpowiednia dieta i regularna aktywność fizyczna są czynnikami ograniczającymi prawdopodobieństwo zachorowania na ten nowotwór złośliwy. 

Do profilaktyki należą również regularne badania.

Każdy mężczyzna po 50 r.ż. powinien mieć wykonane badanie przez odbyt i oceniony poziom PSA.

Mężczyźni pochodzący z rodzin, w których występował rak stercza, raki piersi i/lub rak jajnika mogą być w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na raka prostaty (mutacje genetyczne). Jeżeli są oni nosicielami mutacji predysponujących do  zachorowania, to takie badania profilaktyczne powinny być u nich wykonywane już od 40 r.ż.


Bibliografia:

  1. Ittmann M. Anatomy and Histology of the Human and Murine Prostate. Cold Spring Harb Perspect Med. 2018 May 1;8(5):a030346. doi: 10.1101/cshperspect.a030346. PMID: 29038334; PMCID: PMC5932577.
  2. Wang G, Zhao D, Spring DJ, DePinho RA. Genetics and biology of prostate cancer. Genes Dev. 2018 Sep 1;32(17-18):1105-1140. doi: 10.1101/gad.315739.118. PMID: 30181359; PMCID: PMC6120714.
  3. Lubiński J (red). Genetyka kliniczna nowotworów 2018. Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin 2018
  4. Aaron L, Franco OE, Hayward SW. Review of Prostate Anatomy and Embryology and the Etiology of Benign Prostatic Hyperplasia. Urol Clin North Am. 2016 Aug;43(3):279-88. doi: 10.1016/j.ucl.2016.04.012. PMID: 27476121; PMCID: PMC4968575.
  5. Borówka A, Kwias Z. Łagodny rozrost stercza - podstawowe wiadomości dla lekarza rodzinnego. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2001;4(10):116-126.
  6. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/rak-prostaty-czy-warto-sie-badac 
  7. https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/100849,rak-gruczolu-krokowego 
  8. https://pulsmedycyny.pl/rak-prostaty-stanowi-ponad-20-proc-wszystkich-nowotworow-w-polsce-1129095